Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

Izen ttipiak euskaraz 31
Kbìnéé!bo… Obengen arabera, elkargaien erro egitura a txiki egiten da hipokoristikoan;
honela bada, aipatu dudan lehen izenean osagaiek VCVCV eta VCV
egitura dute, eta hipokoristikoak VCVCV-VCV. Alde bakarra lehen osagaiaren
azken bokalaren izaera aldakun tza da. Errepikapena nola antola tzen den jakiteko
gertakari honi eskainitako atala ikus daiteke.
Erabide morfofonologikoetara igaroz, Obengek erraten du akanen ezabaketa
nabarmena dela izen ttipiak antola tzean. Hi tz hasteko ezabaketa, hi tz
akabailakoa eta erdikoa bereizten ditu, ho ts, nik aferesi, apokope eta izen trinkotze
edo barne labur tzea deitu ditudanak. Gainera, gertakari horiek bakarka gauza
daitezke edo elkarrekin: Àksíá → Àkóó edo Àkó, Kbìná → Kbí, Kòfí →
Kòó eta Fíì, Fíìfí-z gainera, Jn wura kofi → Jóòfí, Jn wura kwesi → Jóòsí (3),
Kwèsi → Síì, Kèé eta Síìsí…
Beste alde batetik, aipatu iker tzaileak zehazten du izen ttipien eraketa
prozesuan doinua ani tz alda tzen dela horietako askotan (adibidez, Kòfi izenak
L–H [low – high] doinu eredua du, baina haren Fîifi eta Fîi hipokoristikoek H-
L-H eta H-L dute), baina ez denetan, eta ez bide da eredu finkorik aldaketa
gauza tzeko tenorean. Bokal harmoniaz kestione, autoreak zehazten du harmonia
edo bokalak elkarrekin ager tzearen murrizketa gertakari garran tzi tsua dela
akan min tzairan: izen ttipi ba tzuetan bakarrik mihia ai tzinatua duten bokalak
azal daitezke, eta besteetan ai tzinatua ez dutenak. Badira, alabaina, arau hori
hausten duten izen ttipiak. Bokal luzapena, azkenik, usaiakoa da errepikapenez
erdie tsitakoetan (ikus erabide honi eskaini atala).
4.13. Zuluera
Hego Afrikako zulueran hipokoristikoak batez ere emakume izenetan
erabil tzen dira (Koopman, 1979: 162-163). Normalki izen osoen labur tzearen
fruitu ohi dira, a) aferesiarena (u- izen-aurrizkia alde batera uzten badugu behinik
behin (4)): uNtombizodwa → uZodwa, uNtombizonke → uZonke, b) apokopearena:
uJabulisiwe → uJabu, uThandekile → uThandi, uThembekile → uThembi.
Ikusten den bezala, bigarren mul tzo honetan labur tzearekin batean bokal
aldaketa ere buru tzen da, zenbait kasutan. Gizon izenak ere laburturik erabil
daitezke, baina bakarrik gizonarenak direla argi dagoenean: uMandlenkosi →
(3) «Here, the stretch [-n wura kwe] is deleted. A prolonged [o] vowel is then placed between
the remaining [j-] and [-si]. The same process of deletion is undergone by jóófi and
jóòdo».
(4) Zuluerarekin her tsiki erlazionaturik dagoen xhosera hizkun tzan singularrean dauden
per tsona izenek har tzen dute u-, eta pluralean daudenek oo- (Neethling, 1994: 89). Iker tzaile
honek, xhoseraren hipokoristikoez min tza tzean, alde batera uzten du hasierako u- hori.