Onomasticon 26: Izen ttipiak euskaraz - Euskaltzaindia

10 Patxi Salaberri Zaratiegi
Newmanek eta Ahmadek (1992) «hipokoristiko» hi tza besterik ez dute
ibil tzen Hausako samurtasun eta maitasun izenak azter tzean. Abelek dioenez
(2004: 281), «one of the ongoing debates among onomasticians is whether diminutives
or derivatives of first or last names should be considered nicknames».
Gainera tzen du berak ere izengoiti tzat har tzen dituela, De Klerk eta Boschen
1996ko lanak horretara eraman zuelako, nonbait. Azken bi iker tzaile hauek honela
diote aipatu lanean (527. or.):
«In defining nicknames, many writers choose to exclude from their analyses
those names which are obvious short forms or derivatives of the first name
(Thomas > Tom; Natalie > Na ts; Candice > Candy). […]. If the numbers of a
group consider them to be nicknames, the researcher has an obligation to do
likewise […]».
Dena dela, autore hauek «callname» ibil tzen dute normalki lehen izenetik
eratorritako hipokoristikoa adierazteko, nahiz dei-izen hori ere goitizentzat
ematen duten.
Nik uste dut euskaraz Burugorri, Buruxuri, Lepoto eta Mo t z a -ren
tankerakoak Izaskun → Ixaxkun, Estanislao → Ixtanix, Nagore → Nago eta besteren
modukoez arrunt bestelakoak direla, eta hiztunek ere desberdin dakuskitela.
Horregatik, lan honetan «hipokoristiko» edo «izen ttipi» darabilt ingeleseko
Tom, Na ts eta abarren euskarazko parekoez iharduki tzean, ez «izengoiti», «goitizen»
edo an tzekorik. Lawson eta Lawson & Reader-en erranen karietara (cf.
goraxeago), ikus ai tzinago aipa tzen ditugun «bir-hipokoristikoak».
3.3. Izen ttipien eta hizkun tza mailaren arteko erlazioaz
Bestalde, gure izen ttipiak azter tzeko garaian kontuan eduki beharra
da euskara beti mendekoa izan dela, ho ts, gainetik beti beste hizkun tza ofizial,
ida tzi bat izan duela eta honek dokumentazioko datuak behar bezala uler tzea
galarazten digula, segurua baita agirietan erdarazko izen ohiko batekin (Martin,
Pedro…) ager tzen diren per tsonetarik ani tz e txeko giroan, are karrikakoan, beste
modu batera (Ma txingo, Peruski…) ezagu tzen zirela. Honen froga dira dokumentuetan
kausi tzen ditugun ezin konta ahala hipokoristikoak, eguneroko erabileran
zuten indarraren erakusgarri direnak. Elebitasun egoeran bizi tzeak usu
aldaera adierazkor hu tsak zirenak erdarazko izenen baliokide tzat har tzea ekarri
zuen berekin. Hau ez da nire kaskotik atera den burutazioa, 1596. urtean opatzen
baitut honen lehen testigu tza: Egogui Machini mantua, / ta ez afari guertua
(RS, 160. errefraua). Erdaraz honela dago i tzulirik: De suyo le está a Martín el
manto, / y no la cena aparejada. Astarloaren lanean ere ageri da; honela dio durangarrak
(1883: 677):