Englesko hrvatski enciklopedijski rječnik istraživanja i ... - Ina

primary stratifi cation
deformacijske strukture koje su formirane prekonsolidacijskim
pokretima izazvanim nejednakim opterećenjem
ili klizanjem i odronjavanjem. Sinonim:
primary structure.
primary stratifi cation – primarna stratifi kacija. Stratifi -
kacija koja se razvila u procesu sedimentacije. Sinonim:
direct stratifi cation.
primary stratigraphic trap – primarna stratigrafska (litološka)
zamka. Tip stratigrafske zamke za ugljikovodike
(v. stratigraphic trap) koja je formirana sedimentacijom
klastičnog materijala ili kemijskom sedimentacijom
ili dijagenezom ležišne stijene, za razliku od
sekundarne stratigrafske zamke (v. secondary stratigraphic
trap). Nastaju od pješčenjaka riječnih korita,
pješčanih uklopaka, pješčanih ispuna protoka, facijesnih
promjena, priobalnih sedimenata, ljušturastih
vapnenaca i raspadnutog (rastrošenog) magmatskog
(eruptivnog) materijala. U primarne stratigrafske
zamke spadaju leće, pješčenjaci riječnih korita,
odobalni (priobalni) pješčani sprudovi, vapnenački
grebeni (rifovi) i ležišta u detritičnim vapnencima i
dolomitima. Sinonim: lithologic trap; v. combination
trap, structural trap.
primary structure – (1) primarna struktura stijene. U
geologiji – Struktura eruptivnih (magmatskih) stijena
(igneous rocks) koja je nastala istovremeno s
njihovim prodiranjem ili izlijevanjem, ali prije konačnog
skrućivanja (stvrdnjavanja) magme, na primjer,
»jastučasta struktura« (pillow structure) formirana u
procesu erupcije lave ili raslojenost (layering) razvijena
za vrijeme skrućivanja magme. (2) primarna sedimentna
struktura, v. primary sedimentary structure. (3)
primarna struktura (konstrukcija) platforme. Postolje
(jacket) i stupovi (piloti, piles, piling) morske (odobalne)
platforme (off shore platform), za razliku od palube
(deck) i modula (modules) platforme koji su njena
sekundarna struktura (secondary structure).
primary tracer – primarni trejser. Kemikalija koja formira
kemijski spoj u ležišnim fl uidima kada se injektira
u ispitivanu bušotinu i može se pratiti u ležištu; v.
secondary tracer.
primary water – primarna voda. Voda proizvedena iz
naftne zone ležišta.
primary wave – primarni val, P-val, v. P wave.
prime mover – pogonski motor. U procesu bušenja i
proizvodnje – motor (dizelski, električni ili plinski)
koji osigurava pogon na bušaćim postrojenjima
(drilling rigs) ili uređajima za pumpanje bušotina
(pumping units). Na bušaćim postrojenjima pogonski
motori su dizelski ili, rjeđe, plinski (rabe se dva
do četiri motora koji razvijaju snagu od 375 do 2.240
kW/500 do 3.000 KS – broj i veličina motora zavise
od veličine i kapaciteta bušaćeg postrojenja). Bušaća
postrojenja s električnim pogonom (electrical drilling
rigs) imaju dizelske motore koji pogone električne
generatore. Uređaji za pumpanje bušotina imaju većinom
trofazne izmjenične elektromotore (s brojem
okretaja 1.200 i snagom do 110 kW/150 KS).
primitive rocks – primitivne (primarne) stijene. Kristalne
stijene (crystalline rocks) u kojima nema ni fosila ni
fragmenata stijena i koje su, kako se tada vjerovalo
(termin je prvi put primijenjen 1756. g.), kemijskog
postanka (podrijetla) i formirane prije pojave života.
Osim toga, taj termin se primjenjivao za označavanje
stijena za koje se vjerovalo da su se formirale prve
659
prismatic
sudeći po njihovoj nepravilnoj kristalizaciji i nepostojanju
cementa. U primitivne stijene su bili uključeni
gnajs (gneiss), kristalinični škriljavac (schist),
primarni vapnenac (primary limestone) i plutonske
stijene (plutoniti, plutonic rocks) poput granita. Termin
je danas zastario budući da se mnoge od tih stijena
sreću u svim geološkim dobima i formacijama.
Sinonim: primary rocks; v. secondary rocks.
primitive water – prvobitna voda. Voda koja je zatvorena
u unutarnjim dijelovima Zemlje (u molekularnom
ili disociranom obliku) još od vremena formiranja
Zemlje; v. juvenile.
Primordial – primordijal. Zastarjeli sinonim termina
kambrij (v. Cambrian).
principal axis – glavna os. (1) U eksperimentalnoj strukturnoj
geologiji – glavna os naprezanja (v. principal
axis of stress) ili glavna os deformacije (v. principal
axis of strain). (2) U kristalografi ji – glavna kristalografska
os (crystallographic axis) u kristalu. U tetragonskom
i heksagonskom kristalnom sustavu to je
vertikalna os ili os c, a u rompskom, monoklinskom i
triklinskom kristalnom sustavu je obično također os
c (iako u monoklinskim mineralima, na primjer epidotu,
glavna os može biti os b).
principal axis of strain – glavna os deformacije. Jedna
od triju uzajamno okomitih osi koje odgovaraju trima
osima tijela koje su također bile uzajamno okomite
prije deformacije – nazivaju ih i osima elipsoida
deformacije (axes of strain ellipsoid). Najdulja (ili najveća)
jest os rastezanja (axis of elongation), a najkraća
(ili najmanja) je os skraćenja (axis of shortening).
principal axis of stress – glavna os naprezanja. Jedna
od triju uzajamno okomitih osi koje su okomite na
glavne ravnine naprezanja (v. principal plane of stress);
v. principal axis, stress axis.
principal plane of stress – glavna ravnina naprezanja.
Jedna od triju uzajamno okomitih ravnina od kojih
je na svaku rezultantno naprezanje (resultant stress)
okomito, tj. ravnine duž kojih je smično (posmično)
naprezanje (shear stress) jednako nuli; v. principal
axis of stress.
principal stress – glavno naprezanje. Naprezanje koje
je okomito na jednu od triju uzajamno okomitih
ravnina koje se sijeku u točki tijela u kojoj je smično
(posmično) naprezanje (shear stress) jednako nuli;
naprezanje koje je okomito na glavnu ravninu naprezanja
(v. principal plane of stress). Postoje tri glavna
naprezanja – najmanje ili minimalno (least stress,
minimum stress), srednje (intermediate stress) i najveće
ili maksimalno (greatest stress, maximum stress).
prism – (1) prizma, klin. U sedimentologiji – dugo usko
klinasto sedimentno tijelo (wedge-shaped sedimentary
body) čiji je odnos (omjer) širine i debljine veći
od 5:1, ali manji od 50:1, na primjer, aluvijalna lepeza
(alluvial fan) koja graniči sa strminom ili jedna od
velikih nakupina konglomerata geološke prošlosti.
Takve prizme su tipične za orogene sedimente (orogenic
sediments) formirane (nastale) tijekom perioda
intenzivnih deformacija kore, na primjer, za arkoze
koje se sreću u rasjednim rovovima (fault trough).
Sinonim: wedge. (2) prizma. U kristalografi ji – oblik
kristala s 3, 4, 6, 8 ili 12 ploha s paralelnim bridovima
koji je otvoren samo s dviju strana na mjestima izlaza
osi paralelne s bridovima.
prismatic – prizmatičan, prizmatski. (1) Termin kojim se