Englesko hrvatski enciklopedijski rječnik istraživanja i ... - Ina

sedimentary quartzite
sedimentary quartzite – sedimentni kvarcit, ortokvarcit,
v. orthoquartzite.
sedimentary ripple – sedimentni (taložni, pješčani) ripl,
v. ripple, 1.
sedimentary rock – sedimentna (taložna) stijena. (1)
Stijena koja je formirana mehaničkim trošenjem (razaranjem,
raspadanjem) površinskih dijelova Zemlje
i taloženjem materijala, precipitacijom i kristalizacijom
iz otopina i/ili djelovanjem (životnom aktivnošću)
biljnih i životinjskih organizama i taloženjem
njihovih ostataka. Sedimentne stijene su taložene
u obliku slojeva (layer, stratum) djelovanjem vode,
leda ili vjetra na kopnu i na dnu mora, jezera i rijeka,
pa se prema postanku dijele na tri osnovne skupine:
(a) klastične (detritične, mehaničke) ili klastiti
(clastic sedimentary rocks, detrital sedimentary rocks)
– nastale su mehaničkim trošenjem (razaranjem)
postojećih eruptivnih i metamorfnih stijena (igneous
rocks, metamorphic rocks), fragmenti se mogu
taložiti na mjestu trošenja ili mogu biti transportirani
od izvora i taloženi na drugim mjestima vodom
i vjetrom (najčešće klastične stijene su rastresiti ili
nevezani pijesak, pješčenjak, siltit, konglomerat);
(b) kemogene ili kemijske (chemical sedimentary
rocks) – nastale su kemijskim trošenjem (trošenjem
kemijskim reakcijama vodenih otopina kemikalija
sa stijenama, na primjer, ugljičnom ili karbonskom
kiselinom) i kemijskom precipitacijom (šejl, vapnenac,
dolomit, evaporiti – gips, anhidrit, halit,čert, dio
vapnenaca), i (c) organogene ili biogene (organic
sedimentary rocks) – nastale su nagomilavanjem organske
tvari (na primjer, nafta, ugljen, treset, neki
vapnenci) ili taloženjem anorganskih dijelova skeleta
ili ostataka bilja i životinja (karbonatni grebeni,
neki muljevi). Neki autori ograničavaju primjenu
tog termina samo na stijene koje se sastoje od mehanički
nastalih sedimenata, dok drugi autori, naprotiv,
proširuju njegovo značenje obuhvaćanjem
svih stijena osim pravih eruptivnih (magmatskih) i
potpuno metamorfoziranih stijena uključujući na
taj način u sedimentne stijene i piroklastične stijene
(pyroclastic rocks) sastavljene od fragmenata izbačenih
vulkanskim erupcijama i sedimentiranih na zemlji
ili u vodi. Sedimentne stijene su matične stijene
za ugljikovodike i najčešće su ležišne stijene naftnih
i plinskih ležišta. Sinonimi: derivative rock, stratifi ed
rock (v.). (2) U manje ograničenom smislu – opći termin
kojim se označava svaki sedimentni materijal,
kako nekonsolidiran tako i konsolidiran. Uporabu
termina u takvom značenju treba izbjegavati bez
obzira na činjenicu (prema mišljenju jednog autora)
da su se geolozi suglasili nazivati rahli (rastresiti)
nekonsolidirani (necementirani) materijal (loose unconsolidated
material) »stijenom« (rock).
sedimentary structure – sedimentna (taložna) struktura,
struktura sedimentnih (taložnih) stijena. Struktura
u sedimentnim stijenama koja je formirana istodobno
sa sedimentacijom (primarna sedimentna struktura
– v. primary sedimentation structure) ili nakon
sedimentacije (sekundarna struktura – v. secondary
structure). Primjeri sedimentnih struktura uključuju
slojevitost (bedding), laminacije (laminations), kosu
slojevitost (cross-stratifi cation), muljne pukotine
(mud cracks), strije (striations), žljebove (fl utes), riplove
(ripple marks) i bioturbaciju (bioturbation). Sedi-
763
sedimentation analysis
mentne strukture se rabe za interpretaciju sredine
taloženja (depositional environment) sedimenata.
sedimentary tectonics – sedimentna tektonika. Nabiranje
i deformacija u geosinklinalnim bazenima (geosynclinal
basins) koji su uzrokovani (uvjetovani) geosinklinalnim
slijeganjem (spuštanjem, geosynclinal
subsidence) i savijanjem slojeva (buckling of strata) u
geosinklinali; v. gravity orogenesis.
sedimentary trap – sedimentna (taložna) zamka, zamka
sedimenata (taložina). U geologiji – područje na
kojem se sedimentni materijal akumulira (nakuplja)
umjesto da bude podvrgnut daljnjem transportiranju
(prenošenju) – obično se to zbiva u području koje
je karakterizirano uvjetima između visokoenergijske
i niskoenergijske sredine sedimentacije (high-energy
environment, low-energy environment).
sedimentary tuff – sedimentni (taložni) tuf (pršinac). (1)
Tuf (pršinac) koji sadrži malu količinu nevulkanskog
klastičnog (detritskog) materijala. (2) Sediment koji
se sastoji od prerađenog tufa (pršinca) i drugog klastičnog
(detritskog) materijala.
sedimentary volcanism – sedimentni vulkanizam. Izbacivanje
ili istiskivanje kroz nadzalegnute formacije
(stijene) smjese sedimenta (na primjer, pijeska ili gline),
vode i plina, s plinom pod znatnim tlakom koji je
glavna pokretačka sila. Terminom se također označava
nastanak takvih pojava, na primjer, pješčani
vulkani (sand volcanoes) ili blatni vulkani (mud volcanoes),
koje su slične pojavama vezanim uz vulkanske
erupcije. Sedimentni vulkanizam se može pojaviti
kao rezultat dijapirske intruzije, fumarolnog vulkanizma
(vulkanizma u fumarolnom stadiju), erupcije
ugljikovodika iz bušotina ili oslobađanja orogenetskog
tlaka u vrijeme potresa.
sedimentation – sedimentacija, taloženje. (1) U geologiji
– (a) Djelovanje ili proces formiranja ili akumulacije
(nakupljanja) sedimenata u obliku slojeva (layers)
uključujući takve procese, kao što su odvajanje (separacija)
čestica stijene od ishodišnog materijala (materijala
od kojeg nastaje sediment), transportiranje
(prenošenje) tih čestica do mjesta njihove sedimentacije
(site of deposition), samu sedimentaciju ili slijeganje
čestica, kemijske i druge (dijagenetske) promjene
koje se zbivaju u sedimentu i konačnu konsolidaciju
sedimenta (pretvorba sedimenta) u čvrstu (tvrdu) stijenu.
(b) U užem smislu – termin kojim se označava
proces taloženja sedimenta (deposition of sediment).
(c) U strogom smislu – djelovanje ili proces taloženja
sedimenta mehaničkim načinima na zraku ili u vodi
iz suspenzije (suspendiranog stanja). (d) Akumulacija
(nakupljanje) koluvijalnih i aluvijalnih sedimenata
(colluvium, alluvium), koja se zbiva pri ubrzanoj eroziji
tla. (e) v. silting up. (f) Termin koji se često pogrešno
rabi za pojmove sedimentary petrology (sedimentna
petrologija) i sedimentology (sedimentologija). (2)
Postupak obrade (čišćenje) slane vode radi uklanjanja
suspendiranih i taloživih čvrstih čestica (krutina)
gravitacijom u taložnim bazenima (taložnicima) kako
bi se smanjilo opterećenje fi ltara. (3) U kemiji – metoda
analize suspenzija mjerenjem brzine slijeganja
(settling velocity) čestica, gravitacijsko ili djelovanjem
centrifugalne sile, i izračunavanje parametra čestice
prema izmjerenim brzinama slijeganja.
sedimentation analysis – sedimentacijska analiza.
Određivanje distribucije (razdiobe) veličina česti-