Әлемдік

ғүмырларының белгілі бір мөлшерін ғана білу мүмкіндігінежеткенде, Будца барлығын білген жалғыз болды. Басқашаайтқанда, тек Будда ғана барлығын білуші болған.Антикалык грекиядағы “үмьггу” мен “жад”“Еске түсіру тек үмыта алатындар үшін ғана бар”, —осылай деп Плотин жазған болатын (Эннеады, 4, 6, 7). Осыплатондық теория, “үмытуға қабілетгілер үшін, еске түсіру —шапағат; бірақ кәміл даналық ешқашан да ақиқатты көздентыс қалдырмайды және оны жадында қалпына келтірудіқажет етпейді” (Phedon, 246 с, d). Бірақ, жал (тпете) менеске түсіру (anamnesis) арасында айырмашылық бар.Будданың Диханикаяда сөз ететін, жадынан айырылғаншақтарда аспаннан қүлаған Қүдайлары, адамдарға айналған.Олардың кейбіреуі тақуа сипатты ғүмыр өткізген жәнемедитациямен айналысқан. Йогтардың қатаң тәртібініңарқасында, олар өздерінің бүрынғы ғүмырларын ескетүсірудің сәті түсті. Жетілген жад, олай болса, еске түсіруқабілетінің өзіне қарағанда, барынша жоғарғы абырой болыпесептелінеді. Қалай болганда да, еске түсіру “үмытудың”болатындығын корсете алады, ал соңғысы, жаңа ғанакөргеніміздей, Үндістанда білмеуге, қүлдыққа (түтқынболуға) және өлімге пара-пар.Осы сияқты ситуация Грекияда да байқалады. Бүл жердебіз, гректердің сенім-нанымы мен философиясындағы“үмыту” мен жадты қалпына келтіруге қатысты барлықайғақтарды келтіре алмаймыз. Біз, жер өндеуге дейінгіхалықтардға аса маңызды рөлі жөнінде алдыңғы тараудабаяндап откен, “жад пен үмыту мифологиясының” түрлімодификацияларының ізін кесуге талаптанып көрмекпіз.Үндістанда да, Грекияда да, азды-көпті мөлшерде жер өндеугедейінгі халықтардың сенім-нанымдарына үқсас сенімнанымдарақьшдар, козайымшылар және алғашқы философтартарапынан талданды, қайта түстеп-жорылды және қайтаҚалпына келтірілді. Бүл, Үндістанда да, Грекияда да, біздің,тек қана жалғыз діни жүріс-түрыстың және мифологиялықсана-сезімнің көрінісімен емес, ең алдымен, психология менметафизиканың рудиментгерімен істес болып отырғанымыздыкөрсетеді. Бірақ, “халы қты қ” сенім-нанымдар менфилософиялык” спекулятивтік ойдың арасында сабактастыкбар, алдымен, нақ осы сабактас бізді қызыктырады.125