Әлемдік

атқарады. Осындай сүзгіден өте алмайтын болса, тәжірибесанаға жетпейді.Мүндай жағдайда мәселені нақтылап қоюға болады: сол“өлеуметтік сүзгі” қалай жүмыс істейді, бір тәжірибе оданәрі жалғасып жатқанда, екіншісі неліктен отеді?Ең алдымен тәжірибенің едәуір болігі саналы түрдеқабылдап, түйсінуге қиын болатынын ескерген дүрыс. Ауру,мәселен, ең жеңіл түйсілінетін физикалық тәжірибелерқатарына жататын болуы керек, сол сияқты, сексуальдықынтызарлық, аштық, т.с.с. да жеңіл түйсініледі. Санағаиндивидуалдық (жеке) немесе топтық өзін өзі сақтап қалусезіміне сәйкес сезінулердің жеңіл жететіні мейлінше айқын.Алайда, әңгіме одан гөрі нәзік немесе күрделі тәжірибетуралы болса, мәселен, “таңсәрідегі раушан гүлініңқауашағы, онда түнған бір тамшы шық, әзірге салқын ауа,күн шығып келе жатқан шақ пен қүстар оні” туралыайтсақ, кейбір мәдениеттерде (мәселен, Жапонияда) занды,табиғи нэрсе болып есептелетін осы тәжірибе осы заманғыбатыс мәдениетінде жеткілікті түрде “маңызды” емес,“оқиғасыз”, есепте жоқ бірдеңе ретінде қала береді, олескерілмейді. Нәзік аффективті тәжірибенің озіне есепберуге себеп болуы немесе ескерусіз қалуы оның белгілібір мәдениетте ерекшеленуінің дәрежесіне байланысты,Аффективті әсерленулердің түрі оте коп, оларды жеткізерліксөздер бір тілдерде мүлде жоқ та, енді бір тілдерде солсезімді жеткізетін создер оте коп. (Мәселен, қазақ тілінің“сағыныш” созінің мейлінше дәл мағынасы орысшада жоқ.—Ауд.) Ағылшын тіліндегі “love” деген жалғыз соз, үнатуданжыныстық қүштарлыққа дейінгі тәжірибе ауқымыныңмағынасын береді — тіпті, бауырлық жөне аналықмахаббатқа дейін осы сөз арқылы айтылады. Әртүрліаффектілік өсерлерді білдіретін әртүрлі сөздері жоқтәжірибені санаға жеткізу мүмкін емес деуге болады.Жалпы айтсақ, вербалданбаған нақтыланбаған) тәжірибесанаға сирек сіңеді.Бүл, бірақ, тілдің сүзгілік қызметінің бір жағы ғана.Тілдер тек белгілі бір аффектілік әсерлендірулерді бейнелейтінсоздердің әрқилылығымен ғана емес, оз синтаксисімен,грамматикасымен, сөздердің түбірлік мағыналарымен деерекшеленеді. Тілде өмірге деген бүтін қарым-қатынас бар,288