Әлемдік

Әрине, ілкі қауымдық адамдарлың “жыл” дегенін түрлішетүсінуге болады, “Жаңа жылдың” даталары климатқа,геофафиялык ортаға, мэдениет типіне, т.б. байланысты өзгеріпотырады. Бірақ, әңгіме, әркашан да, уақытгық межелерменшекгелетін, басы мен аяғы бар әлдебір цикл жөнінде болады.Белгілі бір циклдің соңына не келесі циклдің басында ғаламдыжаңартумен байланысты біркатар жоралғылар өткізіледі. Айтыпөткеніміздей, бүл жаңару, космогония моделіне сай жүзегеасырылып отырған жаңадан жарату болып табылады.Ең қарапайым мысалдарды австралиялықтардың тіршілігіүсынады —олардың жердің пайда болуы, жыл сайын жаңарыпотыратын жөніндегі мифтері. Жоралғыларда in illo temporeкезінде астам текгі пенделер жасаған жануарлар мен өсімдіктерқайта орбітіледі. Кимберли үстіртінде, мәселен, үңгірдегісуретгер (олар мифтік ата-бабалардың қолынан шыққан болыпесептеледі) жаңғыртылып отырады, мүнысы олардьщ, ең алғашрет мифтік уақыттарда, ғаламды жарату сәтінде пайда болғанжасампаздық күшін белсенді ету мақсатында істелінеді62.Австралиялықтар үшін жануарлар мен өсімдіктерді қайтаторіту (воссоздание) ғаламды қайта төрітуге пара-пар. Қажетгімөлшердегі азық-түлікке ие болу арқылы тағы бір жылдыаман өткізу үшін ғана емес, ең алдымен, дүние есте жоқзаманда, алғашқы өсімдіктер мен жануарлар пайда болғанзаманда пайда болғандықтан ғана осылай істелінеді. Өсімдіктермен жануарларды жарату бетер-текті сүриетгердің (сверхъестественныесущества) жасампаз өрекеттерінің бірі болған.Тамақ жеу — тек қана физиологиялық әрекет емес,сонымен қатар “діни” әрекет те: бетер-текгі сүриетгердің жасапкеткен нәрселері желінеді, ойткені, ғаламның бастауындамифтік ата-бабалар қалай жеген болса, солай жеу керек63.Австралиялықтарда космогония үйреншікті пейзаждықалпына келтіруге барып тіреледі. Бүл олардың Дүниесі,және ол уақыт откен сайын жаңарып отыруы тиіс, отпегенжагдайда он апат болады. Егер жыл сайын жаңадан жасалыптүрмаса, ғаламға жойылу қаупі төніп түрмақ - калифорниялыккарак, хупа жэне юрок тайпаларының басты мерекесініңидеясы осындай. Осы тайпалар тілінде ғүрып “Ғаламды қайта62 Helmut Petri, Sterbende Weit in Nordwest Australien (Brunswick,1954), pp. 200 sq.; A.P. Elkin, The Australian Aborigines (Londres, 1954),pp. 220 sq.63 Тамактың діни маңызы жөнінде, салыст.: Eliade, op. cit., pp. 182,195 sq.60