Әлемдік

жэне шынайы емес үғымдармен толтыратын басты нэрсе -қоғам екендігін атап айтқым келеді.Алайда, қоғам біздің санамызға алдамшы нәрселердікүюмен ғана шектелмейді. Ол шынайылықты сезінуге кедергіде жасайды. Бүл бізді орталық проблемаға тура жетелепәкелетін нэрсе: осьщан репрессия қалай жүзеге асырылады,санадан тыс нәрсе қайдан пайда болады деген сауал туады.Хайуанда өзін коршаған заттарды сезіну қасиеті бар.р.М.Баісгың терминін қолдана отырып, біз оны “қарапайымсана” деп атай аламыз. Көлемі мен күрделілігі жағынанхайуандікінен әлдеқайда басым адам миының қүрылымыоны осы қарапайым сана шегінен алып шығады да, озінсаналы сезінудің өзі туралы тәжірибе субьектісі ретінде есепберудің іргетасы болып табылады. Мүмкін, өзінің орасанзор күрделілігінің 10 арқасында адам санасының қүрылымыбірнеше ықтимал жолдармен қозғалатын шығар, ал кезкелгентәжірибе санамен қабылдануы үшін ол саналы ойлаугасебепкер болатын категориялар арқылы түйсінілуге тиісболар. Солардың кейбіреулері, мэселен, уақыт пен кеңістіктіңәмбебап болуы, барлық адамдар үшін ортақ түйсінукатегориялары болуы мүмкін.11Басқа бір категориялар, мысалы: себептілік, саналытүйсінудің коптеген түрлері үшін маңызды болганымен,жалпыга бірдей нэрсе болмауы да мүмкін. Мэдениет пенмэдениет аралыгында озгеше күйге түсетін, аз гана ортагатэн категориялар да бар. Қалай болган күнде де, тэжірибеоз категориялары бар түгырнамалық жүйеде түйсінілген,салыстырыла алатын жэне жүйеге түсірілетін жагдайда ганасанамен сезінерлік бола алады. Осы жүйенің озі —элеуметтікдамудың (эволюция) нәтижесі. Әрбір қогам өзінің өмірліктәжірибесі жэне элемге қатыстылыгының, сезінуінің,түйсінуінің тэсілдері арқылы өз категорияларының жүйесінҚалыптастырады. Осы жүйе сананың түрін белгілеп,әлеуметтік түргыда қалыптасқан сүзгі (фильтр) қызметін10 Менің толғаныстарыма д-р Уильям Вольфпен сананын нейрологиялықнегізі туралы көзбе-көз пікірлесуім үлкен серпін берді.Балалар амнезиясы туралы Э.Шехтель де осы ойды айтады(E.Schachtel, Memory and Childhood Amneisa, Psychiatry, vol x, n.l, 1947).ақаланың аты көрсетіп түрғандай, ол балалар амнезиясыныңспецификалық проблемалары, балалар мен ересектер пайдаланатынкатегориялар (схемалар) арасындагы айырмашылықты зерттеуге мүдделі.287