Әлемдік

Әлеуметтік түрғыдан төзуге болатын психика мазмүңдарынасәйкес еместердің —сана патшалығының есігіне енугежолы жоқтардың болатындығы туралы тезис екі сауалтуғызады. Неліктен әлдебір мазмүндар сол қоғамға сәйкесемес? Оның үстіне, индивид неліктен осы сияқты тыйымсалынған мазмүндар туралы өзіне есеп беруден (ойлаудан)сонша қорқады?Бірінші сауалға жауап берерде мен “әлеуметтік характер”үғымына жүгінуге тиіспін. Аман-есен өмір сүру үшінкезкелген қоғам өз мүшелерінің мінез-қүлқын оларды өздеріістеп журген істі істегісі келетіндей етіп сомдайды; оларатқаратын әлеуметгік қызмет интериоризирденіп, қарапайымміндет қана болып қалмай, қимылдауға деген ынталылықсияқты сезілетін бірдеңеге айналуға тиіс. Қоғам әлгі үлгіденауытқуға жол бере алмайды, өйткені, “әлеуметтік мінезқүлық”өзінің бекемдігі мен қатандығын жоғалтса болды,коптеген индивидтер өздеріне тән, оздерінен күтілетінтүрғыда қимылдауды қояды. Ал бүл қоғамның дәл осыформада өмір сүре беруіне қауіп туғызады. Әрине, қоғамдарөздерін қоргайтын м інез-қүлы қ пен тыйым салудыжүртш ылыққа таңуының қатаңдығы мен ригидтілігітүрғысынан әрқилы болады. Бірақ барлық қоғамдарда тыйымсалу бар, оны бүзу сынға үшырайды.Екінші сауал индивидтер неліктен осы шетгетілу қаупіненсонша қорыққандықтан, “тыйым салынган” пиғылдар туралыойлауға да тәуекел ете алмайды дегенге саяды. Бүл сауалғажауап беру үшін маған осы тақырып мейлінше кеңталқыланған еңбектерге сілтеме жасау керек болады.17Қысқа қайырсақ, индивид, есі бүтін болса, қалай болғанкүнде де өзгелермен үйлесуге тиіс. Қатынастарды үзілдікесілдіжою оны есінен айырылу шегіне әкеледі. Хайуанболса, ол бәрінен бүрын түлдыр жалғыздықтан қорқады.Осы үрей, Фрейд айтатын пішіліп қалу (кастрация) үрейіемес, осы қорқыныш санаға тыйым салынған сезімдер менойларды жібермейтін ең тиімді нәрсе.Сонымен, біз сана мен санадан тыстың ә л е у м е т т ікшарттылығы туралы қортындыға келдік. Мен ә л е у м е т т ікшарттыланған, тілдің, қисын мен тыйымның (ә л е у м е т т ік17 Қараңыз: Е.Fromm, Escape from Freedom, New York, R inehart,1941; The Sane Society, New York, Rinehart, 1955.292