Әлемдік

шектелген дәстүрлерге негізделген, әрекет етуінің белгілібір тарихи радиусы бар мэдени сарқынды мәртебесіне қайтыпоралады. Батыс мәдениеті провинциалық мәдениеткеайналып кетпеуі үшін, оған басқа, европалық емесмәдениеттермен әңгімелесуге және жиі қателеспеу қажеттігінойластыруға тура келеді. Біз үшін европалық емес көзқарастүрғысында біздің мәдениетімізге кандай орын, қандай бағаберілетіндігін түсіну өте маңызды. Бүл мәдениеттердің діниқүрылымға ие екендігін, яғни, осы мәдениеттердіңбарлығының да дүние мен адам ғүмырын діни түрғыданбағамдауға негізделгенін және соның негізінде өсіпөрбігендігінестен шығармаған жөн. Бізді басқа мэдениетөкілдерінің қалайша қарастыратындығын және бағалайтындығынбілу үшін біз өзімізді.олармен қандай жолменсалыстыру керектігін үйренуіміз керек, бүл, егер біз өзіміздіолардың діни дәстүрлері козқарасы түрғысынан қарастырудыңжолын тапқан кезде ғана мүмкін болмақ. Бүдан басқажағдайлардың ешқайсысында да мүндай салыстырулардыңпәрмені де пайдасы да болмайды. Біз үшін европалық тәлімтәрбиеалған мәдениетті үнді немесе қытайдың, немесеиңцонезиялықтың біз туралы пайым жасайтындығын білудіңберер сабағы шамалы. Ол бізді өзіміз де жақсы таныскемшіліктер мен кереғарлықтарды корсету арқылыкүсталайды. Ол біздің толық мәніндегі христианшылеместігімізді, жеткілікті мөлшерде ақылды немесе тозімі келте(нетерпимый) екендігімізді айтар, бірақ мүндай бағалаудыбіз оз сыншыларымыз бен моралитеріміздың, өзіміздіңреформаторларымыздың ауызынан да есіп жүрміз ғой.Олай болса, бізге тек қана басқа мәдениеттердің діниқүндылықтарын жақсы білу аздық етеді, ең алдымен бізөзімізді, олар қалай көрсе, солай көруге тырысуымыз керек.Мүндай оңай емес шаруа діндер тарихы мен діниэтнологияның арқасында мүмкін бола алады. Біздің осынаубатыл әрекетімізді түсіндіру жөне ақтап алудың мөні —біздін,христиандық емес діндердің аландаушылық символизмінүғынбақ болып жүріп, шығыстық және бағзы қоғамдардабіздің қазіргі заманғы дағдарысымыз туралы не ойлағанболары дегенді білуге де мүмкіндік ала алатындығымыздажатыр. Анығы, мүндай зерттеулер тек басқалардын,европалық еместердің көз қарасын корсетіп кана қоймайды:басқа түлгамен болатын әрбір сәйкестендіру өзіміздің дербесжай-күйімізді дүрысырақ түсінуге жетелейді.250