Әлемдік

халықтар үшін адам, маңызды болып табылмайтын, әлдебірнәрсеге қарағанда гана өледі, адам зайырлы өмірге қарағандағана өледі. Қысқаша айтқанда, өлімге ең жоғарғы жетпекретінде, нақтылағанда - рухани сүрмектің басталуы ретіндеқарай бастайды. Оның үстіне, туу, өлу және қайта туу біртылсымдықтың үш мезеті деп түсінілген, және бағзы адамныңбарлық рухани энергиясы осы мезетгердің арасында ешқандайкедергінің болмауын көрсетуге бағытталған еді. Адам осымезеттердің ешқайсысында да тоқтап (түрып) қала алмайды,адам, мәселен, өлімде немесе тууда қалып қоя алмайды.Қозғалыс — қайта туу — әрқашан да жалғаса бермек:космогония, адамның істеп жатқаны, —мейлің, баланыңдүниеге келуі немесе үйдің қүрылысы болсын, немесе руханипарызды қабылдау болсын, — жақсы істелуі үшіншаршамастан қайталана бермек. Міне, біздің, жетпекғүрыптарының космогониялык, байланысқа ие болғандығынүнемі байқай беруіміздің себебі де осында жатыр.Даналықтың өзі, олай болса, барлық киелі және жасампазтанымға жетпек жемісі ретінде, яғни, космогонияның да,рухани түрғыдан туудың да нәтижесі ретінде жетуге(түйсінуге) болады. Өзін акушермен салыстырғанда Сократқателескен жоқ, өйткені, ол адамдарға оз сана-сезімінде тууғакөмектескен болатын. Әулие Петрдің өзінің ТиткеЖолдауында, өзінің “рухани балалары” — өзінің сенімнанымыарқасында тудырған балалары туралы айтқанынанда осындай символизм анық байқалады. Осы символизмбуддистік дәстүрде кездеседі: машайық өзінің рулық есіміненбас тартады және “Будданың үлы” болып шығады (Шакьяпутра),өйткені ол әулиелер (орья) арасында дүниеге келеді.Кассапаның өзі жөніде айтқанындай, “Бата берілгеннің туғанүлы, оның аузынан жарық дүниеге шыққан, дхаммадантуған, дхаммада қалыптасқан және т.б.” (Samyutta Nykaya,II, 221). Бірақ бүл жетпекті туу дүниәуйлік дүниеге қарағандаолу дегенді білдіреді. Схема индуизмде де, буддизмде десақталған. Йог, сүрмектің, “босатылу” деп сипатгалатьш басқаформасында қайта туу үшін, осы өмірге қараганда өледі.Будда дүниәуйлік адамдық жай-күйге —ягни, т ә у е л д іл ікпен білместікке қарағанда өлудің және бостандыкта,жырғалаңда және нирвананың алын-ала а н ы қ т а л ы пқойылмаған жай-күйінде қайта туудың жолдары мен әдістерін