Azalpenezko testu entziklopedikoaren azterketa eta ... - Euskara

Petrirenaren (1999) lanarekin jarraituz, bertan, testu kohesioaren
hobekuntzarako hainbat proposamen zehatz egiten dira. Hona hemen
deskribatzen diren fenomeno batzuk: errepikapena, sinonimia, anaforak
(hori, hura eta izena+ erakuslea); erreferentzia; titulua eta azpitituluak eta
gaiaren hurrenkera, etab.). Anafora pronominalak, halere, nominalak baino
gehiago aztertu izan dira euskaraz (IVAP, 1994, 146. or.; Garzia, 1997,
448.or; Zabala, 1996, Mendiguren, 1990).
Esanda gelditzen da, bada, euskaraz lan gutxi egin dela hizkuntza eremu
honetan, eta horregatik euskarazko lanen aipamen gutxi egingo dugu.
Atal honetan hiru azpisail aurkituko ditugu: lehendabizikoan,
kohesioa testualizazio mekanismoa den heinean aztertuko da (izen
kohesioa, nagusiki); bigarrenean, izen kohesioaren funtzioak eta anaforen
kategoriak, eta, azkenik, hizkuntzaren eskurapenean eta garapenean
kohesioak izan duen interesa laburtuko da.
4.1.Kohesio-mekanismoak, izen eta aditz kohesioa
Kohesioaren barnean bi azpisail ikusten dira (Bronckart, 1996): izen
kohesioa eta aditz kohesioa.
Izen-kohesioko mekanismoek funtzio bikoitza betetzen dute:
batetik, pertsonaje eta gai berriak sartzea ahalbideratzen dute; eta, bestetik,
berreskurapenak eta berreskurapenen txandakatzeak ziurtatzen dituzte.
Hizkuntz baliabideen artean berebiziko garrantzia daukate diaforek
(anaforak eta kataforak, zentzu zabalean), eta berreskuratzeko beste
mekanismo batzuek (errepikapenak, nominalizazioak, sinonimoak,
erreferentziakidetasun sareak, paralelismoak, etab.).
Aditz kohesioak denboraren antolamenduaz gain, prozesuen
hierarkiazko antolamendua ere (egoerak, gertaerak eta ekintzak) bideratu
ohi ditu. Larringan-ek (1998a, 82. or.) dioen bezala: Gogoratu besterik ez
dago consecutio temporum delakoaren kohesio funtzioa. Baina era berean,
azpimarratu beharra dago denborazko morfema horiek, zenbaitetan, aditzlexemekin,
adberbioekin eta testu-antolatzaileekin elkardependentzian
daudela.
Badirudi, bestalde, aditz kohesioko mekanismoen banaketa, oso
lotuta dagoela diskurtso motekin: oinarrizko denborak, narraziozko eta
fikziozko denborak, baldintza-eraren balio “pro aktiboak”, indefinituaren
eta inperfektuaren arteko jokoa –erliebegintza–, etab. (Bronckart, 1996,
Larringan, 1998a).
168