Azalpenezko testu entziklopedikoaren azterketa eta ... - Euskara

Beste zenbait autorerentzat (Charolles, 1978; Kleiber, 1994a; Reichler-
Beguelin, 1989; Riegel eta kol., 1994; de Weck, 1991; Rosat, 1995;
Apothéloz, 1995) analisia izen sintagma osoaren gainean egiten da, hau
da, determinatzaile eta lexemaren gainean aldi berean. Gu azken
ikuspegi honetara lerratzen gara anaforaren ikuspegia hartzerakoan.
5.2.2.2.Determinazioa
Determinazioa, tradizionalki “fidelak” izenez ezagutzen ditugun anaforen
taldekoa dugu. Determinatzeko forma aldatuta berreskuratzen du izena
(Riegel eta kol., 1994, 614.or.). Determinazio formarik ohikoena dugu,
determinatzaile zehaztugabearen ordez determinatzaile zehaztua
ematea denean.
Kleiber-en (1986a) ustetan, Maingueneau-ri (1990) jarraituz,
determinatzaile zehaztua erabiltzen denean, objektu bakartzat hartzen da
(edo multiplea, pluralean); horretarako, jakina, objektu honen
zehaztapenari eusten dioten zirkunstantzia multzo bat kontuan izan da.
Euskaraz, –a anaforizatzailearen bidez berreskuratzen denean, objektua
izendatzea ahalbideratzen duen zirkunstantzia, izena+ bat (metodo
bat......metodoa) duen lehendabiziko aipamena da.
Riegel eta kolaboratzaileen (1994) esanetan, honelako izen
sintagmek (izena + determinatzaile zehaztua) ezartzen duten erreferentzia
“espezifikoa” edo “generikoa” ere izan daiteke. Espezifikoa, hau da,
indibiduo partikular bati edo multzo bati dagokiona, eta, generikoa,
indibiduo mota edo azpi-mota baten taldeari dagokienean. Izen
zenbakaitzen balio generikoa markatzeko ere erabiltzen da artikulu
zehaztua (ardoa, irina, etab.). Ikuspuntu honetatik, enuntziatu batzuk
anbiguoak izan daitezke, baina kontestuari esker gaindi daiteke zenbait
enuntziaturen anbiguotasuna.
Euskarazko determinazioa egiteko modua dela eta, badira
gainerako zenbait ohar (Petrirena, 1999):
1. Erakuslearekin determinatzeko joera dela eta, artikulua (-a) aski
da askotan. (24) adibidean, esaterako, hobe da artikulua jartzea.
(24) “B hepatitisen kontrako txerto berri bat aurkitu dute Erresuma Batuko
hainbat zientzilarik. Eritetxeetan lanean dihardutenekin frogatu dute txerto
berri hau” (txerto berria) (83.or)
2. “Hori” eta “hau” noiz erabili. Normalean izenaren ordez erakuslea
bakarrik agertzen bada (izenordain gisa, beraz) hirugarren gradukoa (hura,
haiek) erabiltzen dela –gauza normala hirugarren pertsonako izenordaintzat
hura eta haiek erabiltzen baitira (ni, hi, hura, gu, zu, zuek, haiek)-, eta izena
178