Azalpenezko testu entziklopedikoaren azterketa eta ... - Euskara

263
(57) “Eguzki-izpiek gehiago berotzen dituzte Lurreko eremu batzuk beste batzuk
baino, eta ondorioz, eremu horietan lurrazaletik hurbil dauden aire-masaren
tenperatura igo egiten da...”(Haize, EHE, 48. testua)
(58) “...noduluaren meristema eremua, bakteriorik ez duten zelulez osatua; zelula
horien zatiketen kariaz eratzen eta hazten da nodulua,...” (Noduluak, LET, 27.
testua)
-Kasu banaka batzuetan testu barruko erreferentzia deiktikoa
ordezkapen lexikalarekin laguntzen da. Zeramika adibidean ikusten
denez (62), “azken pausua” “Azken fase honi” bidez berreskuratzen
da. Beraz, “pausufase” aldaketa ematen da. Honi testu barruko
sinonimia mekanismoa deituko diogu eta 1.4. puntuan aztertuko da.
(59) “Horrela lortutako objektua dekoratzea da azken pausua. Azken fase honi
dagokionean,...” (Zeramika, EHE, 46. testua) (ordezkapen lexikala)
-Kasu banakak dira determinatzailea plural hurbila erabiliz
berreskuratzen dutenak; hona hemen adibide bat:
(60) “ Esne freskoa, bost eta hamar mila litroko ontzi handietara isurtzen da eta
ontziok dituzten berotze-sistemekin, esnea pasteurizatu egiten da bertan...”
(Gazta, GE, 49. testua)
4.1.4. Testu barneko sinonimia. Ordezkapen lexikalak
Anafora honek, anafora guztien % 4,7 hartzen du. Bere dentsitatea
0,58 da. Beraz, ez da oso ugaria testu mota honetan. Besteetan bezalaxe,
hemen ere antzeko banaketa ikusten da entziklopedietako testuetan.
Ordezkapen lexikalak analizatzeko lexema nominalak analizatu
behar dira. Ikuspuntu formaletik begiratuta ez du zertan aldaketarik egon
aurrekariaren eta anaforaren artean. Biak kasu eta numero berean egon
daitezke (izena+ determinatzailea). Bien arteko ezberdintasunak semantika
mailakoak dira. Hemen hiru erlazio semantiko-mota bereizi ditugu:
hiponimia, sinonimia eta testu barruko sinonimia.
-Hiponimia erlazioa
(61) “..Horrela entzimak eratzen dira, amilasa esaterako, hidratazio-fasean alearen
almidoi eta proteina batzuk garagardoari zaporea ematen dioten dextrina
bihurtzen dituztenak, eta aurrerago hartzituko den maltosa ere eratzen da.
Segidan, handik lortutako produktua lehortu egin behar da estufan. Hidratazioprozesuan
lortu den substantzia lehorra...”(Garagardoa, GE,50. testua)