Azalpenezko testu entziklopedikoaren azterketa eta ... - Euskara

-Determinatzeko beste modu bat: azpi-sailak edo motak. Sail honetako
adibideetan, maiz, izena isildu egiten da eta izenlagunaren bidez egiten da
berreskurapen anaforikoa ( gehienetan mintzagaiaren ezaugarri bat) [IS ( φ
+ izenlaguna + determinatzailea]. Hona hemen zenbait adibide:
(29) “”...kotxeetarako beirak esaterako, % 72 silize du, %12,5 sosa eta % 11,5
kare, eta botiletakoak, % 72 silize du,...” (Beiragintza, LHE, 1991-94, 7. testua)
(30) “..Kautxuak aplikazio ugari dauzka: landugabea, oinetako-zoletarako eta
itsasteko gometarako erabiltzen da eta bulkanizatua, berriz, gainerako
aplikazioetarako (pneumatiko, motelgailu, juntura, kable-isolatzaile, jostailu,
etab)....” (Kautxua, GE, 1991, 51. testua)
(31) “Aurreko masaren erresistentziak erdikoa gorantz bultzatzen du lurretik
banandu arte, beste biek elkar ukitzen dutelarik.” (Hodei-fronteak, PE, 17.
testua)
(32) “Prozesu mekanikoan zura ore bihurtzeko prozedura fisikoak (ehoketa,
konprimaketa, etab) erabiltzen dira soilik. Kimikoan, ordea,...” (Papera, EHE,
57. testua)
(33) “Papiro zaharrenak, K.a. 3.000 urte ingurukoak, Egipton aurkituak dira;
Grezian eta Erromako inperioan ere erabili ziren. Hasierakoak letra hieratikoz
idatziak dira, eta geragokoak hieroglifiko idazkeraz, latinez eta grekeraz,
besteak beste. (Papiro, LHE, 3. testua)
(34) “Lehen zelula horiek hipotoniko egiten dira albokoekiko, eta, beraz,
azkenekoetara pasatzen da ura....” (Xurgatzea, LET, 29. testua)
(35) “ Europan glaziarrik zabalena Islandiako (...) eta txikixeagoak, hor daude
....”(Glaziarra, GE, 55. testua)
-Batzuetan zerrendatutako aleak izen propioak dira (produktuaren jatorria
adierazten dituzten izen propioak). Horrelako kasuetan izen propioak
izenlagunaren funtzioa betetzen du. Hona hemen adibide bikotea:
(36) “Euskal Herriko sagardoa bizia eta gazia da. Asturiaskoa, berriz, ez da hain
bizia,..”(Sagardo, EHE, 44. testua)
(37) “Euskal Herrian Idiazabalgo gazta, Erronkarikoa eta Piriniotakoa dira
ezagunenak”(Gazta, LHE, 9. testua)
Laburbilduz, ikusitakoaren arabera, esango dugu determinazioa modu
ezberdinez egiten dela testu mota honetan:
1) [IS zehaztugabea ( I + determinatzailea (bat, hainbat,..)] [IS zehaztua
( I+ determinatzailea (a/ak)];
2) IS generikoa IS zehaztua;
3) IS generikoa /zehaztugabea IS (erlatibozkoa + determinatzailea);
260