3_ bildiri özetleri BASKI

24. Ulusal Eğim Bilimleri Kongresi / 16-18 Nisan 2015 / Niğde
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki alanyazında pek fazla ele alınmayan öğretim programını uyarlama
kavramını tanıtmak, uyarlamanın önemini vurgulamak ve öğretim programını uyarlamaya dair araştırma ve
uygulama önerileri sunmaktır. Türkiye’de son on yıldır sürdürülen öğretim programı reformlarının en temel
amaçlarından biri, öğretim programına “öğrenci merkezli” ve “bireyselleştirilmiş” öğretim, “esneklik” gibi ilkeler
girmesi ve öğrencilerin farklı bireysel özellik, ilgi ve ihtiyaçlarını dikkate alan bir öğretimin hayata geçirilmesidir.
Şüphesiz bu durum öğretmenlerin merkezi olarak hazırlanıp yayımlanan öğretim programlarını kendi
öğrencilerine, okuluna ve mesleki becerilerine göre uyarlaması ile mümkün olabilir. Bunun gerçekleştirilebilmesi
için öğretim programını uyarlama süreçleri ile ilgili yayın ve girişimlerin artması gerekmektedir.
Kuramsal Çerçeve: Alanyazına göre hazırlanan program materyalleri öğretimin doğasını yüzde yüz
belirlemektedir. Bu düşünceden hareketle, yurtdışındaki alanyazında öğretmenlerin program materyallerini
nasıl kullandıkları incelenmiştir. Bazı araştırmalarda öğretmenlerin program materyallerini sınıflarına uyarlama
biçimleri ele alınmıştır. Bazı çalışmalarda öğretmenlerin program materyallerinin farklı kısımlarını okumayı tercih
ettikleri ve okuduklarından çıkardıkları anlamlardan hareket ederek, farklı kaynaklara yöneldikleri belirlenmiştir.
Diğer çalışmalarda ise, program materyallerinin değerlendirilmesinin öğretmenlerin programı kullanma
süreçlerinin bir parçası olduğu ortaya konmuştur. Buna göre öğretmenler; program materyalleri, öğrenciler ve
diğer tüm öğretim ortamının merkezinde yer alır. Öğretmenler, program materyallerinin ve meydana gelen sınıf
içi olayların yorumlayıcıları ve değerlendiricileri rolünü üstlenir. Bir öğretmenin program kullanma stratejisi,
yorumlayıcı rolünü oynarken sergilediği duruştur ve program yorumlamalarını kendi tecrübelerine dayanarak
öznel bir biçimde yapmaktadır. Başka bir ifadeyle öğretmenlerin program kullanma stratejileri, ilk olarak
öğretim öncesinde hazırlık için yapılanlar, ardından öğretim esnasında sergiledikleri duruşun bazı özellikleri
ve son olarak da öğretim sonrasında yaptıkları uygulamalar - öğretim esnasında gerçekleşen olaylarla ilgili
tepkiler - ile ilgilidir. Yurtdışında, öğretmenlerin öğretim programı uyarlama yaklaşımları incelendiğinde belli
bir temele oturan üç genel yaklaşımla karşılaşılmaktadır. Bunlar “yaratma”, “yenisiyle değiştirme” ve “atlama”dır.
Bu yaklaşımların ilki bir ders içerisinde değişiklik yapmanın, ders için yeni içerikler “yaratma”sıdır. Örneğin,
ders içerisinde öğrencilerin bir etkinlikten diğerine geçebilmeleri için aralara geçiş etkinlikleri yerleştirmek,
öğrencilerin dersteki içeriği keşfedebilmeleri için yeni etkinlikler oluşturmak gibi. Diğer bir yaklaşım da
“yenisiyle değiştirme” olarak adlandırılan, bir ders içeriğinin farklı bir içerikle değiştirilmesi fikri şeklinde ifade
edilen uyarlama biçimidir. Bir bakıma bu yaklaşım, dersin katılımcı yapısı veya dersin içeriği üzerinde değişikliğe
gitmektir. Son olarak ise, dersin bazı kısımlarını “atlamak” -yani dersin daha önceden planlanmış bir kısmı yerine
başka hiçbir şey koymadan geçmek- şeklinde tanımlanan yaklaşım yer almaktadır.
Sonuç: Esasen, öğretmenlerin öğretim süreçlerine rehberlik etmesi için hazırladıkları yıllık planlar ile
gerçekleşen program arasında farklılıklar oluşması, normal bir durumdur. Dolayısıyla öğretmenin öğretimin
planlanmasındaki rolünün ortaya konulabilmesi için, uygulama aşamasının da incelenmesi gerekmektedir.
Böylece gerçekleşen program üzerindeki öğretmen etkinliği ve resmi program üzerindeki uyarlamalar ortaya
konulmuş olur.
Öğretim programlarının esnekliği oldukça önemli bir unsurdur. Öğretmenlerin bireysel kararlarını öğretime
yansıtabilmeleri için programın onlara bir hareket alanı bırakması gerekir. Esnek program anlayışına göre,
öğretim programı öğrencilerin ve çevrenin gereksinimlerinin, öğretmen görüşlerinin, zamanın getirdiği yenilik
ve gelişmelerin hızlı ve geniş bir biçimde öğretime yansıtılmasına imkân verecek yapıda olmalıdır. Öğretmenlerin
eğitim otoritesi tarafından gerçekleştirilen reform çabalarına etkin bir biçimde katılmaları için, getirilen
yenilikleri kendi durumlarına ve mesleki uygulamalarına uyarlayabilme imkânının sağlanması gerekir. Bunun
için eğitim reformu yürütenler, öğretmenleri istenilenleri yapacak teknisyenler olarak değil, reform hedeflerine
göre uygulama planlarını oluşturabilen uzmanlar olarak görmeli ve öğretmenlerin bunu gerçekleştirebilmesi
için gerekli şartları oluşturmalıdır. Türkiye’de öğretim niteliği ve eğitim eşitliği sorunlarına çözüm üretilmek
isteniyorsa, öğretim programlarının uyarlanması konusunun mutlaka ele alınması gerekmektedir. Bu konuyu
ihmal eden bir reform girişiminde, öğrenci merkezlilik ya da yapılandırmacılık gibi anlayışların büyük ölçüde
kâğıt üzerinde kalması kaçınılmazdır. Bu bağlamda Türkiye’de çok az incelenen öğretim programını uyarlama
konusunun eğitim araştırmalarında yer bulması ve yeni öğretim programlarında öğretmenlere programı nasıl
uyarlayacaklarına dair ayrıntılı açıklama ve önerilere yer verilmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Öğretim programının uygulanması, öğretim programını uyarlama, öğretim programına
bağlılık
Sunum: Sözlü
108