3_ bildiri özetleri BASKI

24. Ulusal Eğim Bilimleri Kongresi / 16-18 Nisan 2015 / Niğde
Temellendirilmiş Kuram
Habibe Aldağ
Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, Adana
Bir nitel araştırma türü olan Grounded Theory, Türkçeye temellendirilmiş kuram, zemin kuramı, gömülü
kuram, kuram oluşturma gibi farklı isimlerle çevrilmiştir. Temellendirilmiş kuram yorumcu bilim paradigması
temelinde Glaser ve Strauss tarafından geliştirilmiştir. Başta sağlık olmak üzere yaklaşık 50 yıldır farklı alanlarda
nitel araştırmalarda kullanılmaktadır. Son 20 yılda teknolojik gelişmelerin hız kazanması ile öğretim teknolojileri,
bilişim, bilgi teknolojileri gibi alanlarda, araç-insan iletişiminin incelenmesinde de kullanılmıştır. Bu uzun
geçmişe rağmen temellendirilmiş kurama ilişkin mitler veya yanılgılar varlığını sürdürmektedir. Temellendirilmiş
çalışmalarda: uygunsuz yöntem-teknik seçimi, diğer yöntemler ile uygunsuz birleştirme veya diğer araştırma
yöntemleri ile karıştırılması, üçgenleme (veri-bulgu destekleme), literatüre başvurma zamanı veya literatüre
yer verilmemesi, durum tanımlama ile kısıtlanması, beliren bağlantıların kurama işaret etmemesine rağmen
kuram olarak algılanması ve araştırmanın erken bitirilmesi, katılımcı sayısı, araştırma süresinin yetersizliği,
güvenirlik gibi pek çok sıkıntı gözlenmektedir. Bu makalede temellendirilmiş kuram genel özellikleri ile kısaca
tanımlanarak, kuram ile ilgili sık karşılaşılan yanılgılar incelenecektir. Öğretim teknolojileri alanında yapılmış
araştırmalardan örnek verilerek, bu alan için temellendirilmiş kuramın kullanımının uygun olduğu araştırma
amaçları önerilecektir.Glaser ve Strauss nitel veri analizi yöntemleri ile kuramların ortaya çıkarabileceğini
savunmuştur. Bu düşünce positivist paradigmadan ontolojik, epistemolojik ve yöntemsel açıdan oldukça farklıdır.
Temellendirilmiş kuram, kuramların test edildiği değil, kuramların oluşturulduğu bir bilimsel araştırma türüdür.
Strauss ve Corbin’in Sistematik yaklaşımı ve Charmaz’ın yapısalcı yaklaşımı popüler türleridir.
Temellendirilmiş kuram verilerin toplanması, incelenmesi ve kategorize edilmesi gibi pek çok
aşamadan geçer. Açık-sabit kodlama, eksen kodlama ve seçici kodlama aşamaları ile kavramlar ve göstergeler
belirmeye başlar. Kuramın belirmesi için duyarlılığın sağlanması, verilerin olgunlaştırılması gerekmektedir.
Temellendirilmiş kuram da döngüsel bir süreç izlenir. Başlangıçta bir veya birkaç araştırma sorusuna verilen
cevap, çoğu zaman verilerin dikkatlice analizi sonrasında, yeni araştırma soruları getirir. Böylece veri toplamaya
geri dönülür. Sürekli karşılaştırmalar ve kuram-örnekleme stratejileri ile ilerlenir. Kısacası veri toplama ve
analiz aşamaları bu yöntemde iç içedir. Bu kuram başlangıçta soyutlama düzeyi açısından görece olarak zayıf
kavramlar ve modellerle sonuçlanabilir. Ancak her bir döngü ulaşılan modeli giderek daha sağlamlaştıracaktır.
Bu araştırma türü avantajları yanında dezavantajlara da sahiptir. Hatta 50 yıldır belli kavramsal sorunlar çözülmüş
değildir. Yani bu sorunlar halen devam etmektedir. Her bir araştırmacı, araştırmasında bu sorunlarla yeniden
karşı karşıya gelmektedir. Temellendirilmiş kuram türü araştırmacının deneyimli olmasını gerektirmektedir.
Zamanlamayı tahmin etmenin mümkün olmaması, pek çok araştırmacının gözünü korkutabilir. Verilen tüm
zamana ve emeğe rağmen verilerin olgunlaşmaması, zayıf veya önemsiz bir modelin ortaya çıkması olasılığı ise bir
hayli yüksektir. Temellendirilmiş kuram çalışmalarının doğasındaki belirsizlikler çoğu zaman araştırma izinlerinin
alınmasında sıkıntılarla karşılaşılmasına neden olabilir. Buna rağmen bu yöntem ekonomi, sosyal psikoloji, din,
sağlık gibi alanlarda kuram oluşturma için yaygın olarak kullanılmaktadır. Araştırmada araştırmacıya esneklik,
sağlaması, bütünsel bir bakış ile yeni bir kurama ulaşabilme olasılığı, zaman alıcı olsa da analiz aşamalarında ne
yapılacağının belli olması deneyimli araştırmacıların temellendirilmiş kuramı tercih etmelerini sağlamaktadır.
Son yıllarda eğitim alanında yapılan temellendirilmiş kuram çalışmalarının sayısı artmıştır ancak bu
araştırma türü ülkemizde yeterli düzeyde tanınmamakta veya kullanılmamaktadır. Eğitim sistemimizdeki hızlı
değişim, toplumsal, felsefi ve teknolojik değişimlerle birlikte düşünüldüğünde, ülkemizde temellendirilmiş
kuram çalışmalarına duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır. Ancak yorumsal paradigmaya uzak olanlar, nitel
araştırmalarda uzman olmayanlar veya alanda yeni olan araştırmacılar için zorlayıcı bir araştırma türü olarak
görünmektedir. Diğer nitel araştırma türleri ile karıştırılması en temel sıkıntılardandır. Araştırmanın her
aşamasında, araştırmacı bir dizi soruya cevap vermek durumundadır. Örneğin: Araştırma için içerik analizi mi
yoksa temellendirilmiş yöntem mi daha uygundur? Literatürün taranmasına başlamak için en uygun zaman ne
zamandır? Literatüre hakim olunan bir konuda temellendirilmiş çalışma seçilebilir mi? Diğer nitel araştırma
türleri ile birleştirilebilir mi? Birleştirme durumunda ulaşmak istediğimiz temellendirilmiş kuram güçlenir mi,
zayıflar mı? Kodlamacılar arası güvenirlik sağlanamaz ise ne yapılabilir? Nitel araştırma paradigmalarına yabancı
14