3_ bildiri özetleri BASKI

24. Ulusal Eğim Bilimleri Kongresi / 16-18 Nisan 2015 / Niğde
Aile Benzerliği ve Bilimin Karakteri (FOS-Features of Science)
Bilimin doğası ve bu görüşle beraber anılıp genel olarak kabul gören ‘uzlaşma görüşü’nün, bilimin
doğasına yönelik anlayışların geliştirilmesinde önemli bir nokta olmasına rağmen, ‘bilim’i bir bütün olarak
ele aldığımızda, üstesinden gelemediği noktaların ve zayıflıkların olduğu görülmektedir. Irzık ve Nola (2010),
bu görüşün zayıf yönlerine dikkat çekerek alternatif bir yaklaşım olan ‘aile benzerliği (family resemblancefamilienaehnlichkeiten)’
yaklaşımının daha açıklayıcı olacağı fikrini öne sürmüşlerdir. Matthews (2012), bilimin
doğasını, bilim olma açısından yeterli ve gerekli şeylerin listesi olarak anlamak değil, Ludwig Wittgenstein’ın
terminolojisine bağlı olarak aile benzerliği açısından tanımlamanın daha uygun olacağını belirtmiştir. Bilgiye
ulaşma yollarında her bilim dalının kendine özgü özellikleri ve çalışma prensipleri olduğundan, her birini kendi
içerisinde değerlendirmenin daha isabetli olacağını vurgulamıştır.
Aile benzerliği Wittgenstein tarafından öne sürülmüş felsefi bir fikirdir. Burada Wittgenstein, dama, satranç,
tavla ve kâğıt oyunları örneklerini vererek bunların hepsinde ortak olan şeyin ne olduğu sorusunu sorar. Örneğin
damayla satranç arasında birçok benzerlik vardır ama kâğıt oyunlarına gelince, bu benzerliklerin çoğu kaybolur.
Burada aile benzerlikleri kavramının kullanılmasının nedeni, bir ailede aile bireylerinin hepsinde ortak olan şeyi
söylemenin zorluğuna rağmen, bu bireylerin bir şekilde o aileyi oluşturdukları gerçeğinin sezilmesine dayanır.
Matthews, bilimin tıpkı oyunlardaki gibi çeşitliliğe dayanan yapısında bir genellik aramanın bilimin doğası
tartışmalarındaki tıkanmaların nedeni olduğunu savunmaktadır. Matthews (2012), bilimin son derece grift
yapısından dolayı, bilimin doğası anlayışındaki belirgin sınırlar çizme gayesinin bizleri düşürdüğü tuzaklardan
şu şekilde bahsetmiştir:
1. Epistemolojik, sosyolojik, psikolojik, etik ve felsefi açıdan çok karmaşık ilişkileri bünyesinde bulunduran
bilimi, tek bir NOS listesi oluşturarak açıklamaya çalışmak
2. NOS ile ilgili münakaşa edilen konularda taraflardan birine ayrıcalık tanımak
3. Bilime sınır koyma tartışmalarıyla ilgili olarak parçacı yaklaşımlar yapmak
4. NOS hakkında açıklayıcı ifadelerle ilgili belirli sayıda elemanları belirlemenin, öğrencilerin kapasitesi
tarafından değerlendirilip hüküm verilebileceğini farz etmek
Bununla birlikte Matthews (2012), ‘Bilimin Doğası’ndaki ‘doğa’yı da eleştirmiştir. ‘Doğa’, terminolojik açıdan
daha sabit, daha sınırları çizilmiş, daha homojen bir anlamı ifade etmektedir. Ancak bilim, ‘doğa’nın sınırları
içerisinde kalamayacak kadar çok sayıda değişkeni ve farklılıkları bünyesinde barındırır. Bu nedenle Matthews
(2012), odağımızın ‘Bilimin Doğası’ndan daha esnek, daha heterojen, daha bağlamsal olan ‘Bilimin Karakteri’ne
(FOS-Features of Science) kayması gerektiğini savunmaktadır. Örnek verecek olursak, ‘insanların doğası’
dediğimizde, insanlarla ilgili bütün insanları kapsayan ortak ve belirgin çizgilerin konulmuş olduğu bir anlamı
ifade ederiz. Doğma, büyüme, ölme, din edinme, mal edinme durumları insanların doğası ile ilgili faktörlerdir.
‘İnsanların karakteri’ dediğimiz zaman ise, insanların doğasının yanı sıra, insanların her birinin bir birey olarak
kendi kişisel özellikleri, duyguları, olaylara bakış açıları gibi ortak ve belirgin çizgilerin konulamadığı heterojen,
esnek ve daha soyut faktörler de işin içine girer.
Matthews (2012), bu noktalardan hareketle FOS kriterlerini belirlemiş ve Lederman kriterlerine ek olarak
11 kriter daha eklemiştir: Deneyselleştirme, Düşünselleştirme, Modeller, Değerler ve Sosyobilimsel Konular,
Matematikselleştirme, Teknoloji, Açıklama, Dünya Görüşleri ve Din, Teori Seçimi ve Rasyonellik, Feminizm,
Realizm ve Yapısalcılık
Sonuç
Burada asıl hareket noktamız öğrenciler, öğretmenler, araştırmacılar değil, bilimin kendisi olmalıdır. Çünkü
öğrencinin, öğretmenin, bilim insanının bilime yaklaşım kapasitesi değişebilir. Bu nedenle, uzlaşma görüşünde
olduğu gibi, madalyonun yalnızca tek bir yüzüne bakarak değişkenler üzerinden öğrenilmesi istenen şeye keskin
sınırlar koyamayız. Tam tersine, bilimin anlaşılmasına yönelik keskin sınırlar koyarak bilimin ne olduğunu
açıklamaya çalışma eğilimi, bilim hakkında daha farklı kavram yanılgılarının oluşmasına ve düşüncelerin
dondurulmasına neden olmaktadır. Bu durum, fen müfredatının inşasında da tıkanmalara neden olmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Aile Benzerliği, Bilim, Bilimin Doğası, Bilimin Karakteri (Features of Science), Uzlaşma
Görüşü
Sunum: Sözlü
293