3_ bildiri özetleri BASKI

24. Ulusal Eğim Bilimleri Kongresi / 16-18 Nisan 2015 / Niğde
Çocuk İşçiliği ve Eğitim
Ahmet Uzundere
Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı, Ankara
Amaç: Günümüzde gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun dünyanın hemen her yerinde değişik biçimlerde
varlığını sürdüren çocuk işçiliği, ilk çağlardan beri dünya ülkelerinin neredeyse tamamında görülen bir
olgudur. Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlamak üzere Türkiye’de çocuk işçiliği, eğitimde Ahilik ve usta/
çırak ilişkisinin bir parçası sayılmakla birlikte zaman içinde özellikle sanayi ve tarımda sistematik bir şekilde
yaygınlaşmıştır. Dünya üzerinde birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de milyonlarca çocuk sağlıklı gelişimlerini
engelleyecek elverişsiz koşullarda çalıştırılmaktadır. Günümüzde çalışan çocuklar bütün dünyada ve Türkiye’de
ruhsal, fiziksel ve sosyal gelişimlerini engelleyici güvensiz ve sağlıksız ortamlarda istismara açık durumlar
içinde bulunmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çocuk işçiliği sorunu genellikle yoksulluktan
kaynaklanmaktadır. Bu araştırmanın amacı, çocuk işçi olarak çalışan temel eğitim çağındaki çocukların çalışma
koşullarından dolayı; eğitime erişim, okula devam, sağlık ve gelişim hakları bakımından nasıl etkilendiklerinin
belirlenmesi ve yaşam koşullarını iyileştirmeye yönelik çözüm önerileri sunmaktır.
Yöntem: Araştırma nitel olarak tasarlanmış ve araştırmada olgubilim deseni kullanılmıştır. Olgu bilim deseni
farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır.
Olgular yaşadığımız dünyada olaylar, deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi çeşitli biçimlerde
karşımıza çıkabilmektedir. Bize bütünüyle yabancı olmayan aynı zamanda da tam anlamını kavrayamadığımız
olguları araştırmayı amaçlayan çalışmalar için olgubilim (fenomenoloji) uygun bir araştırma zemini oluşturur.
Bu araştırmanın çalışma grubunu 2013-2014 eğitim-öğretim yılında Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri ile Şanlıurfa’nın
Siverek ilçesi ve Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen 11 okulda 28 okul yöneticisi
88 öğretmen ve 54 veli olmak üzere toplam 170 kişi oluşturmaktadır. “Amaçlı örnekleme yöntemleri” içerisinden
maksimum çeşitlilik örneklemesi tekniği kullanılmaktadır. Buradaki amaç, göreli olarak küçük bir örneklem
oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede
yansıtmaktır. Bu bağlamda çocuk işçi olarak çalışan temel eğitim çağındaki çocukların eğitim durumları okul
yöneticileri, öğretmenler ve velilerin görüşlerine göre incelenmesi maksimum çeşitlilik örneklemeye örnektir.
Maksimum çeşit örneklemesinde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliği maksimum derecede
yansıtılmaktadır. Şanlıurfa’nın Eyyübiye Merkez ilçesinde 4 okulda yürütülen araştırmada 40 öğretmen, 14 okul
yöneticisine, Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinde 2 okulda yürütülen araştırmada, 28 öğretmen, 5 okul yöneticisine,
Diyarbakır’ın Yenişehir Merkez ilçesinde 2 okulda yürütülen araştırmada, 15 öğretmen, 6 okul yöneticisine ve
Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde 3 okulda yürütülen araştırmada, 5 öğretmen, 3 okul yöneticisine görüşme formu
uygulanmıştır. Toplanan veriler betimsel analiz ve içerik analizi teknikleriyle çözümlenmiştir.
Bulgular: Araştırmada çocuk işçi olarak çalıştırılan çocukların eğitimde yaşadıkları zorluklar ele
alınmaktadır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre çocuklarının eğitimde yaşadıkları zorlukların başında
%85,2 devamsızlık sorunu geldiği tespit edilmiştir. öğrenci başarısını düşüren nedenlerin başında %84 ile
ekonomik sıkıntıların geldiğini belirtmişlerdir. okula devam edemeyen öğrencilerin büyük çoğunluğunun açık
öğretime kayıt yaptırdığı görülmektedir. Öğrencilerin yarıya yakının ders başarı durumu çok zayıf iken diğer
yarısının büyük bir çoğunluğunun zayıf olduğu görülmektedir. Bu durum çocuk işçi olarak çalışan öğrencilerin
ders başarı düzeylerinin zayıf olduğu sonucunu doğurmaktadır.
Sonuç: Türkiye’de çocuk işçiliğinin asıl kaynağının yoksulluk olduğu belirlenmiştir. Çocuk işçi olarak
çalıştırılan zorunlu eğitim çağındaki çocuklar, çalışma koşulları yüzünden okullarından uzak kalmaktadırlar.
Bu durum, eğitime devam etmesi gereken çocukların, eğitimden mahrum kalarak mağduriyet yaşamalarına
neden olmaktadır. Sonuç olarak ILO’nun 182 sayılı sözleşmesinde Dünyada çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri
çocuk ticareti, çocuk askerliği, fahişelik, uyuşturucu ticareti olarak sıralanmaktadır. Ülkemizde bu türden çocuk
işçiliği görülmemektedir. Ancak ILO’nun en kötü biçimdeki çocuk işçiliği olarak saydığı tarımda çocuk işçiliği
ülkemizde en fazla görülen çocuk işçiliği türüdür.
Anahtar Kelimeler: Çocuk işçiliği, Eğitim, Eğitim hakkı
Sunum: Sözlü
592