3_ bildiri özetleri BASKI

24. Ulusal Eğim Bilimleri Kongresi / 16-18 Nisan 2015 / Niğde
Diyarbakır Surlarında Din ve Büyü Temalı Görsel Figürlerin Sanatsal Analizi
İbrahim Halil Demir
Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi
İnsanlık tarihi incelendiğinde dinî ve kültürel yaşamın sürekli sanat ile etkileşimde olduğu görülebilir.
Yüzyıllardan beri birbirinden çok farklı kültürlerin eklektik birikimiyle oluşan Diyarbakır surları görsel
figürleriyle de sanatçı ve sanat eğitimcilerinin dikkatini çekmektedir. Diyarbakır’ın milattan önceki dönemlerden
günümüze birbirinden çok farklı din, kültür ve uygarlıklara beşiklik yapmış olması, değişik sanatsal ürünlerin
her türlü mimari yapıya da yansımasını sonuç vermiştir. Hayvan, bitki ve geometrik figürler ile farklı iconlar
biçiminde görülen sözü edilen etkilerin sanatsal analizleri gerektirdiği açıktır. Bu yapılarda hayat ağacından, el
motifine, aslan-boğa mücadelesinden iconik görsellere kadar çok zengin görsellerle dolu örnekler bulunmaktadır.
Araştırmanın amacı, görsel sanatlar eğitimi verilen bireylere geçmiş sanat tarihsel mirasımız olan sanat
eserlerini inceleme pratikleri kazandırmaktır. Geleceğin toplumunu oluşturacak bireylerin görsel algılarının
güçlenmesine katkıda bulunmak ve estetik beğeni düzeylerini olgunlaştırmak da araştırmanın amaçlarındandır.
Bireylerin yaşamakta oldukları kentlerin tarihsel dokusuna bilinçli bakmaları farklı kültürleri içselleştirme
bakımından önemlidir. Salt eleştiri kadar sanat eleştirisi de kuşkusuz özgür düşünebilme pratiklerine katkı
sağlayabilir. Bu nedenle sanatın eğitimle entegresinin her zamankinden daha çok gerektiği günümüzde eğitilmekte
olan bireylerin sanatsal bakış açısını edinmeleri bir zorunluluk olduğu ileri sürülebilir. Toplumu oluşturan
bireylerin sanat eğitimi bakımından da yetiştirilmeleri ülke geleceği açısından önemlidir. Sanat eserlerini inceleme
yöntemlerinin bilinmesi bireylerin görsel okur yazarlığını olgunlaştırabilir ve estetik değer yargılarını gelişilebilir.
Bu araştırmada incelenen eserler, sanat eleştirel yöntemlerle gözlemlenmiş ve ilgili literatür taranarak
verilere ulaşılmıştır. Diyarbakır surlarındaki görsellerden örneklem olarak hayvan figürleri seçilmiştir. Üç farklı
görsel sınırlılığıyla aslan-boğa kabartması, hayat ağacı ve kartal figürü analiz edilmiştir. Örneklem görsellere
ilişkin farklı yorumlarla analizler derinleştirilmeye çalışılmıştır.
Bilindiği gibi eleştiriye dair bilinenin ötesinde öğrenilerek kazanılması gereken birçok gerçeklik vardır.
İnsan ürünü sanatsal eserleri ön ve arka yapı elemanları ile bilmek bir sanat eleştirisi için zorunluluktur (Boydaş,
???). Eserin içerdiği elemanlar arasında bulunan ilişkileri çözümleyebilme ve eserin arka planındaki anlamlan
yorumlayabilmesi bu nedenle önemlidir (Alakuş & Oral, 2004). Günümüzde gözden kaçan bir gerçek, herkesin
sanatçı olamazsa bile bilinçli olunduğu takdirde bir sanat tüketici ya da sanat değerlendiricisi olabileceğidir.
Araştırmada erişilen verilerden; surların M.Ö. 3000 yıllarından başlayarak Osmanlılara uzanan tarihi bir geçmişi
olduğu anlaşılmaktadır. Eserlerin analizinde din ve büyünün de etkilerinin görüldüğü görülmektedir. Bu kentteki
kadim uygarlıklar, dönemlerine ait izlerle kenti adeta ölümsüzleştirmişlerdir. Bu eserlerin başında, kuşbakışı bir
kalkan balığını andıran biçimiyle kenti baştanbaşa kuşatan Diyarbakır surları gelir. Surları uzunluk bakımından
Çin Seddi’nden sonra dünyada ikinci, eskilik bakımından ise birinci sırada kabul edilmektedir. Birçok burcu
bulunan surların toplam uzunluğu 5.500 metre olup, yüksekliği kimi yerde 7-8 metreyi bulmaktadır.
Gücü simgeleyen aslan ve karşı gücün sembolü boğa figürü bir kabartma olarak surlarda bulunmaktadır.
Anadolu-Türk sanatın da aslan-boğa figüründen oluşan kompozisyonun en başarılılarından birinin Diyarbakır
Ulu Camii’nde yer alması önemli bir tespittir. Bitkisel bir karakter taşımasına karşın sembolik anlamı ile ön
plana çıkan hayat ağacının Diyarbakır’daki tek örneği Dağ Kapı’nın solundaki burç üzerinde yer almaktadır.
Kartal figürü ise, Yedi Kardeş ve Ulu Beden burçlarında çift başlı, Urfa Kapı ile Nur ve Melikşah burçlarında
tek kartal figürü olarak betimlenmiştir. Bütün kartal kabartmalarının kompozisyonların en yüksek noktasına
yerleştirilmesi bu figürün sembolik önemine de ışık tutmaktadır.
Sonuç olarak, Diyarbakır surlarında kullanılan figüratif ve bitkisel motifli görseller ile M.Ö. toplumlardan bu yana
birçok uygarlığın sanatsal formlara dönüşmüş biçimleri görülmektedir. Kentte yaşayan bireylerin farklı uygarlıkların
sanat ürünlerinin arka planındaki mesajları okuyabilmeleri öncelikle kendileri için çok büyük kazanımdır. Elbette
sanat eserlerine bilinçli analizler yapabilmenin, topluma da yaygın bir etkisi olabilecektir. Bu nedenle sanat ürünlerine
böylesi analitik bir yaklaşım ile ulusal eğitimimize de kalite kazandırabilmek mümkün olabilir.
Anahtar Kelimeler: Din, Büyü, Sur, Figür, Sanat
Sunum: Sözlü
328