Melding for året 2007 - Sivilombudsmannen

442 Dokument nr. 42007–2008Áittardeaddjái sáhttá váidit dušše áššiid, maidsáhttá navdit leat boastut dan vuostá, gii ášši váidá.Nu lea dakkár dáhpáhusain, main váidet hálddahusmearrádusamii lea boastut, dahje go eiseváldditleat meannudan ášši boastut dahje dohkketmeahttumit.Dat, gii oaivvilda hálddahusa leat láhttenávvirmeahttumit (hensynsløst), rihkkon su vuostádahje eará láhkai bargan nu ahte sutnje lea čuohcan,sáhttá váidit dan. Sáhttá maid váidit jus hálddahusii vástit jearaldagaide dahje jus dat ii doaimmamuhtin áššis.Siviilaáittardeaddji meannuda váidagiid nuvttá.Goas sáhtát váidit Siviilaáittardeaddjái?Siviilaáittardeaddji goziheapmi galgá dáhpáhuvvateará vejolašvuođaid maŋŋá. Dat mearkkaša, ahtehálddahus galgá ieš beassat ordnet ja mearriditášši ovdalgo dat váidojuvvo siviilaáittardeaddjái. Jushálddahusas leat iežas geahččo- ja gozihanortnegat,de fertet vuos váidit daidda.Jus áiggut váidit hálddahusmearrádusa, hálddahusaslea dábálaččat bajit dássi, masa sáhtát váiditmearrádusa. Dalle fertet leat geahččalan dan váidinvejolašvuođaovdalgo váiddát ášši Siviilaáittardeaddjái.Ovdamearkka dihte oadjomearrádusa fertetdábálaččat váidit vuos Oadjoriektái ja huksen- dahjesosiálaášši fertet vuos váidit Fylkkamánnii. Jusváiddaášši lea mearriduvvon loahpalaččat ja oaivvildatain, ahte das leat dahkkojuvvon boasttuvuođatdahje vuoigatmeahttunvuođat, de sáhtát váidit áššiSiviilaáittardeaddjái.Daid áššiin, maid váidininstánsa lea Gonagas(Ráđđehus), ii gusto njuolggadus, man mieldegalggat vuos leat váidán bajit hálddašanorgánii, ovdalgo váiddát Siviilaáittardeaddjái. Dat mearkkaša,ahte mearrádusaid, maid departemeanttat leat dahkanvuosttaš mearridaninstánsan, sáhtát váidit áittardeaddjáiváiddekeahttá vuos Gonagassii.Dás ovddabealde čilgejuvvon áššit gusket ovddimusatmearrádusaid váidimii. Muhtin dáhpáhusainsáhttá áittardeaddjái maid váidit dalle go hálddahuslea ain meannudeamen ášši, omd. go váidda guoskáášši ovdáneapmái (ášši meannudit njozet).VáidináigiVáidináigi lea jahki. Áigemeari rehkenastet dan rájes,goas hálddahus loahpalaččat lea mearridan áššidahje dan beaivvi rájes, goas váidojuvvon dáhpáhuslea leamaš. Dán njuolggadusas spiehkastit hárve.Gii sáhttá váidit?Juohkehaš, gii oaivvilda iežas gillán vuoigameahttunvuođadahje boasttuvuođa eiseválddiid beales,sáhttá váidit ášši áittardeaddjái. Váidi ferte gal iešleat šaddan gillát boasttuvuođa dahje hilggodeami,masa váidda guoská. Áittardeaddji ii dábálaččat meannutváidagiid, mat gusket dušše earáide.Mihkkege ii dattetge hehtte čállimis váidaga geannueará beales. Dalle fertet bidjat mielddusin fápmudusadan olbmos, geasa ášši guoská. Organisašuvdnasáhttá váidit ášši siviilaáittardeaddjái ovttaskasmiellahtu beales. Dalle miellahttu berre leatmielvuolláičállin, dahje berre mielddustit čálalašfápmudusa.Dain, geaid persovnnalaš friijavuohta lea duoguštuvvon,omd. fáŋggain, lea vuoigatvuohta váiditáittardeaddjái giddejuvvon reivviin, dat mearkkašaásahusa mangeláhkai sensurerekeahttá reivve.Áittardeaddji sáhttá maid guorahallat áššiid iežasálgagiin.Mo čálán váidaga?Váidda ferte leat čálalaš ja dan galgá vuolláičállit iešváidi, dahje giinu eará, gii dasa oažžu fápmudusaváidis. Dábálaš reive lea doarvái, eaige hámi dáfusleat matge erenoamáš gáibádusaid, earret ahte áittardeaddjigalgá sáhttit luohttit ahte váidi lea dat,geanin son čállá iežas leat. Danine-poasta geavahuvvo dušše jearaldagaide ja dieđuidaddimii, iige váiddameannudeami vuođđun. Váidiberre čilget váidagis makkár vuoigatmeahttunvuohtadahje boasttuvuohta lea dahkkon, ja áinnas bidjatmielddusin vejolaš áššebáhpáriid.Siviilaáittardeaddji meannuda váidagaGo lea čielgan, ahte váidda gullá áittardeaddji bargosuorgái,de gehččet leago vuođđu váidaga meannudeapmái.Jus nu lea, áittardeaddji fuolaha áššiguorahallamis.Áittardeaddji mearrida man viidát ášši dutket.Dárbbu mielde bivdet áššebáhpáriid, dieđuid ja cealkámušaidhálddahusas ja váidis. (Guorahallama fertejitdábálaččat ráddjet áššebáhpáriid ja eará čállojuvvondieđuid lohkamii, muhto jus giinu hálida, desáhttá dáhttut ságastallamiid dahje njálmmálaš konferánssaáittardeaddjiin dahje su mielbargiiguin).Govaid ja videofilmmaid ja eará diekkáriid sáhttámaid geavahit ášši čilgemis. Áittardeaddji ii dábálaččatfina báikkiid geahččamin iige sáhte maid iešjearahallat osolaččaid iige vihtaniid.Váidi oažžu dieđu(id) ášši ovdáneames ja áittardeaddjimeannudeami bohtosiin.Áittardeaddji galgá leat objektiivvalaš ja neutrálaášši guorahallamis, iige dan geažil sáhte doaibmat