Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Hiri handietako bizia zorapenezkoa da, gurazko aberriaren ondotik doan bultziaren abaila eta
Boursen dabilen jendea bezalakoa . Baina euskal hizkuntzak guzti horri aurre egin behar dio, hori da
behin eta berriro Lizardiren mezua . Benetako abangoardiazko ekintza horixe da eta ez besterik .
2.3 .2 . Abangoardia eta Lizardi
Lizardirentzat literatur hizkuntza sublimatuko duten, goi mailara eramango duten eta
zernaitarako gaituko duten abangoardiazko idazleak behar dira, gainerako idazle guztiez gain .
Lizardik abangoardia hitza darabilenean ordea, nolako abangoardia zuen gogoan jakitea beharrezkoa
da, lehen lerroetan burrukatu behar zuten "gogo-gudari sailek" zein bide hartu behar zuten beren
helburuak erdiesteko ? . Hona hemen gaiaren bigarren urratsa . Gudari izpiritualen sailetako lehen
lerroko idazleek zeri ekin behar zioten, zein baliapidez?
2.3.2.1. .XX mende hasierako abangoardiak
Hogeigarren mendearen lehen herenean abangoardia hitzak duen kutsuaz ohartu beharra dago
lehenik . Modernitatearen fenomenu orokorraren baitan abangoardiak jarrerarik muturrekoenak,
erradikalenak eta berrizaleenak dituzten mogimenduak dira, arrearen alorrean pinturan, musikan
nahiz literaturan ematen ari dira . Espainian "ismo" izenez ezagutzen dira, eta askotan arteari buraz
duten ikuspegiak arte-alor bati baino gehiagori eragiten dio ; adibidetzat inpresionismoa aipa liteke,
pinturaren arloan hasi zelarik, musikarenera eta are literaturarenera iritxi bait zen .
Mende hasierako Europan,'modernismoak XIX. mendearen amaieran ekarritako baino haustura
nabarmenagoa gertatzen ari da aurreko tradizioarekiko arrearen eremu osoan zehar 83 .
Frantseseko "avant-garde" izenez ezagutzen diren XX, mendeko mogimenduek hautsi egiten dute
-sarritan zakarki- aurreko estetikaren kanonarekin . Arte eta letrei buruzko kontzepzio guztiz
berriak aurkezten dituzte "manifestu " -en bitartez . Elkarren segida bizkorrean gertatzen dira
manifestu hauek, espresionismoa, futurismoa, kubismoa, dadaismoa, surrealismoa, . . . Horietako
askok, arte plastikoak ez ezik, zinema, antzerkia, literatura eta filosofia bera ere iharrosten dituzte .
Batzuk guztiz iragankorrak izan ziren arren, beste batzuk sortu zuten haustura ezabaezinezkoa izan da .
Espainiako mundu kulturalari dagokionez, bereziki azpimarragarria da 1914 aldera
sentsibilitate berri batek, joera estetiko berriek hartzen duten indarra, eta Europako gerra-arteko
epean berebiziko protagonismoa lortzen dure . Estetikaren alorrean esperimentalismoaren grina da
nagusi, forma berriak aurkitzeko ahalegina da epe honen ezaugarri berezia .
Espainian tertulia literarioen eta aldizkari literarioen eklosio garaia da, eta Espainiara iritxiz
joango dira Europa aldean puri-purian dauden abangoardiazko mogimenduen uhinak : futurismoa,
hizkuntzaren posibilitateei askatasun berri bat eskaini ziona; kubismoa, Lizardik aipaturikoa, eta
Apollinaireren eskutik literaturan ere eragina izan zuena, errealitatearen elementuak deskonposatuz,
kontzeptu, imagina eta esaldien arteko harreman askeak sortuz, eta olerkien moldaketa grafiko
berezien bitartez esanahia "margoztu" egiten zuena . Kaligramak eta kolageak esaterako, kubismo
literario honen fruitu dira .
Dadaismoa da hurrena, norberaren fantasiaren lehentasunaren aldarrikatzailea izan zena eta
mintzaira inkoherentea, inhibiziorik gabearen baloraketa ekarri zuena ; Ultraismoa, Kreazionismoa,
Surrealismoa . . .Azken hauxe da, zalantzarik gabe, mende honetako iraultza artistikorik
garrantzitsuena, eta abangoardiazko mogimendu horietako zenbaiten bateratze gunea bilakatu zen 84 .
83
ELKAR LANEAN ; Arte abstracto y arte figurativo, Biblioteca Salvat de Grandes Temas, Salvat, Barcelona, 1973 .
84 GIMENEZ FRONTIN, J .L. ; Movimientos literarios de Vanguardia, Salvat, 1974 (Libros GT, 61), 73-124 . or.
1 13