Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Jacobsonek Hopkins aztertzaile britaíniarra aipatzen du, haren iritziz, errima gramatikalak
baztertzen dituenarentzat errimak bi edertasun mota dituela helburutzat : lehenegoa hotsen
antzekotasuna eta esanahien ezberdintasuna 50 .
Izan ere, Jacobsonen ustez, errima neurria bezala funtsezkoa den ardatz poetiko beraren gainean
eraikia bait dago, paralelismoaren gainean, alegia .
"La parte artificial de la poesía (quizá haríamos bien en considerarla toda ella artificio) se reduce
al principio del paralelismo . Su estructura es la del paralelismo continuo, pero ese paralelismo ha de
ser de dos clases -allí donde la oposición aparece claramente marcada y donde es más bien
transicional o cromática- . Sólo la primera -la del marcado paralelismo- tiene que ver con la
estructura del verso (en el ritmo, la repetición de una cierta secuencia de sílabas ; en el metro, la de una
determinada sucesión de ritmo en la aliteración, asonancia y rima) . Ahora bien, la fuerza de esta
repetición consiste en engendrar otra o un paralelismo que responda con palabras o con el pensamiento
(), paralelismo en las palabras y en el sentido . A este paralelismo más delineado pertenecen la
parábola y el símil" 51 .
Errimaren izacra poesiaren paralelismo ardatzaren inguruan kokatzen duen Jacobsonen aportazio
garrantzitsu honen inguruan azal genezake beste zenbait autorek hoskidetasun gramatikala eta
bestearen arrean egiten duen bereizkuntza . Olerkigintza garatu ahala, exigenteagoa bilakatzen joan
dela baieztatzen dute zenbait autorek, eta errima gramatikalen arbuiapena eta errima zailago eta
zentzuaren aldetik kontraste gehiago egiten duten poeten ahaleginak zaildu duela bereziki errima .
Jean Cohenek, Estructura del lenguaje poético liburuan 52, Frantziako olerkigintzaren bilakaeran
errimari buruzko kontzepzioak izaniko garrantzia azpimarratzen du .
Erdi Aroko olerkigintzaz ari delarik, errima asonantea askitzat ematen zela gogora arazten digu,
eta geroago, hizkuntza poetikoa landa ahala, XVIII . mendean errima kontsonantea nagusi izatera
heldu zela . Jean Cohenek ere, Roman Jacobsonek bezala, bi errima mota bereizten ditu, atzizki bidez
lorturikoa, hau da, berak, errima "errata" deitzen duena, eta bestalde, eratorketa atzizki edo flexio
(deklinabide) atzizkiari esker ez, baizik eta amaiera berdina duten hitzen arrean egiten dena .
Errenazimendu edo Europako Pizkunde aroan eragozpenik gabe onartzen ziren errima
gramatikalak edo "errezak" XVIII . mendean arbuiatuak izaren zirela jakinerazten digu .
Beraz, «zailtze" prozesu bat eman da, baina errima ez da olerkariaren akrobazia ahalegin hutsa,
Jean Cohenen ustez, XVIII . mendean ematen dena . Bada beste arrazoirik . Cohenek aipaturiko
(81 or .) XIX . mendeko Banville-k idatziriko Petit Traité de Poésie françaiseliburuan Jacobsonek
aipaturiko zentzuan doan araua ematen du:"Ahal den neurrian, elkarren anean antza handia baina oso
esanahi ezberdina duten hitzak errima itzazue" .
Beraz, errimarako hautatzen diren hitzek ahalik eta antza gehiena izanik, oso esanahi ezberdina
izan behar badute, orduan entzuleari hotsaren aldetik antzerako diruditen esanahien arrean dagoen
ezberdintasunaz sorpresa edo uste okerra sortarazi nahi zaiola dirudi, irakurlearen enteleguari eginiko
keinua bezala da . Esanahia ahalik eta zuzenen heleraztea baino gehiago esanahi horren ñabardura eta
esateko moldeaz oharterazi nahi zaio, «adierazlea" signifikanteaz beraz ohar dadila eskatuz .
Sorpresa edo "keinu" honen bilakaeran, hotsez antzeko eta esanahiz ezberdin diren hitzen arteko
errimaketan, aurreragoko urrats bat suposatzen du kategoria gramatikal ezberdineko hitzen arteko
hoskidetasuna bilatzeak.
50
51
52
Cualquiera que sea la relación que haya entre sonido y sentido en las distintas técnicas rítmicas, ambas esferas están
necesariamente relacionadas" Ibidem, 58 . or .
Ibidem, 58 . or.
COHEN, J ., Estructura del lenguaje poético, Gredos, Madrid, 1975 .
1 8 7