Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Era berean, ohizko moldeak berriztatzeko bertsolarien artean ezaguna den teknika ere zabalkiro
erabili izan da olerkigintza idatzian egiturak zarberritzeko, hain zuzen ere, Jean Hartitchelharrek
"euskal ahapaldien bilakaera-modu jatorra edo berezia" deitu zuena :
«Développement original des strophes basques"
"Dans la poésie populaire basque le mélodie est très souvent à la base d l'évolution de la
métrique, aussi bien de celle du vers que de celle de la strophe .[]
Il n'est un Bas que qui ne connaisse le "Gernikako arbola" . La mélodie -originale- comme les
paroles sont l'oeuvre du poète quipuzcoan Iparraguirre qui l'a composée vers les années 1853-1854, est
le classique zortziko ou huitain 7/6, qui cepandant, pour les poètes basque-francaises représente un
quatrain monorrime. Or, en 1868, c'est-à-dire une quinzaine de années après la création, Otxalde
présente au concours de la poésie basque de Sare, le poème "Soldado ondoa" qui obtient le premier
prix . Ce sont neuf quintils monorrimes qui se chantent su l'air de . . . "Gernikako arbola". []
Il ne nous reste plus qu'à supponer qu'à cette époque la dernière ligne mélodique était bissée .
Ainsi la poésie basque, en partant du quatrain, est capable de créer le quintil" 91 .
Haritchelharrek deskribatu digunaren arabera, ahapaldi berrien sorreran halako bertso-lerro baten
errepikapenaz egiten da sarritan, gehienetan azken bertso lerroa errepikatuz . Baina badira zenbait
adibide azken aurrekoa edo beste bertso-lerroren bat errepikatuz sortuak direla frogatzen dutenak.
Ahapaldiak zarberritzeko era hau mende hasierako zenbait olerkarik erabiltzen dute . Eta jadanik
ezaguna dugun konpara buta bat erabiliz, Jautarkolek Biozkadak deituriko liburuan sarritan erabiltzen
duen teknika da hau .
Halaxe adierazi ere zuen Jesus Maria Leizaolak 1930an argitaratu zenean Euzkadin egin zuen
erreseina batean : "Jauregiren ahapaldiak" deritzanean hain zuzen ere . Leizaola ahapaldien egituraz ari
delarik bereziki, zortziko nagusien kideko diren beste zenbait ahapaldien erabilpenaz ohartzen da :
"Orra lendabizi sortutakoak . Zortziko aundiari 5 izkidun neurtitz bat edo geitu edo kendu zati
bakoitzean egin dio. Orrela atera dituan erak abek dira:
Gehituta : 5,5,5,5,3 = 5,5,5,5,3
Kenduta: 5,5,3 = 5,5,3 .
Lendabiziko era geyenetan 15-8 = 15-8 idazten du, ez baña zuzenean . "Biozkadak" idaztitik
aterata, ara emen ahapaldi oyen ereduak. Zortziko aundiarena : "umetxo batek bere zeruko amar¡") .
Geitutakoarena: "Errenderi nere jaioterriari " . Kendutakoarena: "Aitonak bere ilobatxuari " .
Bi bostdun neurriz geituta ere Jautarkol'ek zortziko aundiaren kideko ahapaldi bat sortu du :
5,5,5,5,5,3= 5,5,5,5,5,3 "Bertso gaxoak" izena duan lendabiziko olerkiaren ahapaldia ontakoa da" 92 .
Ikusten denez, Leizaolak eta Haritchelharrek bertso-lerroa nondik norainokoa denari buruz
irizpide ezberdina dute . Leizaolarentzat Jautarkolek erabiltzen dituen eten grafikoak, berez eten
txikiarenak edo hemistikioarenak direnak, lerrotzat onartzen ditu eta horien errepikapenez dihardu,
Haritchelharrek aldiz, punturainokoa barmen du bertso-lerrotzat .
Ahapaldi berrikuntzan askotan errepikatzen dena punturik gabeko bertso lerroetako bat da, esate
baterako, 7/6a-7/6a, lauko txikia deitzen zaionetik, 7/7/6a - 7/7/6a sortzen da . Eta adibidetzat
Lizardik Biotz-Begietan liburuko olerkietan erabili zituen biko txiki honen aldaki moeta bat baino
gehiago aipa litezke.
Beraz, bertsolaritzan ohizkoak diren ahapaldien eta ahapaldiak berritzeko era honen esparrutik
abiaturik aztertuko ditugu Lizardiren ahapaldi egiturak .
91
HARITCHELHAR, J . ; Ibidem, 501-502-503 . or .
92 LEIZAOLA, J .M.,"BARAZAR"; "Jautarkolen ahapaldiak" in Euzkadi, 1930-5-7 .
2 2 0