Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Barietateaz gain, gutxi erabilitako edo bereziki berak propio olerki horietarako asmaturiko
ahapaldi moldeak erabiltzen ditu . "Sabino poeta" deritzan artikuluan dioen moduan, agian urriegia
zeritzolako euskal literaturan kondairan zehar zoritutakoei 108 .
Ugaritasun honek, bestalde, zera adierazten du, metrika alorreko janzkera Lizardirentzat ez zela
mamia adierazteko egitura formal hutsa, gaiaren beraren adierazle baizik ; beraz, hautatzen zuen
molde metrikoak gaiarekiko funtsezko lotura eta egokitasuna behar zuen . Oinarrizko balio estetikoa
egozten zion autoreak . Orixek zenbait hitzalditan adieraziriko irizpide nagusiari jarraikiz,
beharbada,
"Los versos usados hoy día solo valen ( . . .) para cantados, no para declamados . Propongo, pues, la
siguiente que no me parece descabellada : igual amplitud de escala con igual cadencia" . ( . . .) La
prosodia y la sintaxis, o dicho de otra manera, la parte musical y la ideológica son tan una cosa en
nuestra lengua, que no se puede de ordinario faltar a la una sin que sufra la otra" 109,
1 .5 3.2. Errima bikoitzak eta gurutzatu gabeak nagusi
Ahapaldi hauetan zerabilen errima gehienetan bi puntukoa da . Bereziki landuak dituen Urte-
Giroak olerkietan eta Eusko Bidaztiarena delakoetan bakarrik egiten ditu 3, 4 edo 5 errima berdin .
Errima gurutzatuak ere erabiltzen ditu, Parisko Txolarre delakoan bezala, baina gehienetan puntu parea
elkarren jarraian ageri da euskal olerkigintza tradiziozko eta herrikoian ohizkoa den moduan .
1.5.3.3. Molde txikiaren zaletasuna
Halako molde jakin baten aldeko zaletasunik agertzen badu, molde txikien aldekoa da batez
ere . Jadanik adierazia utzi dugu Lizardik gehienik erabili zuen ahapaldi mota lauko txikia dela, eta
kontaketari ekinez gero, ikus daiteke Lizardiren Biotz-Begietango 21 olerkiei, gaztaroko 19ak eta
helduaroko l5ak (Maitearen apurñoak barne harturik), beraz, 55 olerkietatik lOetan molde txikia
edo haren aldakia erabili zuela ikus daiteke .
Molde nagusia edo lauko nagusia, berriz, lau olerkitan bakarrik erabili zuen . Halere, molde
txikiaz gain, silaba kopuru bera duten ahapaldiak erabili zituen gehien eta errima gurutzatua zuten ala
ez alde batera uzten badugu, zortzi olerkitan erabili zuen, nahiz se¡, hamar, hamaika, hamabi edo
hamalau silabako bertsoak izan . Beraz, hauxe dugu Lizardik molde txikian hurrena gehienik maite
zuen ahapaldi mota . Ahapaldi mota honetan Biotzean min dut delakoaren sarrera eta amaiera diren
hamar silabatako bi ahapaldiak aide batera utzirik, errima dute bertso guztiek parezka, eta elkarren
segidan batipat .
Beraz, eta honen ondorioz esan behar dugu Lizardik molde txikia maite zuela, Juan Mari
Lekuonak dioskunez, "hemistikio Iaburrek lehentasuna dute Lizardiren estrofagintzan, hamar silaba
dituen errimarik gabeko bertso-lerroari arreta estetikorik jartzen ez diola" 110 .
1.5.3.4. Molde ezberdinen konbinaketa
Lizardik, lehen ondorio gisa aipatu dugun barietatearen amorez, ahapaldi moldeak sarritan ez
erabiltzeaz gain, olerki beraren barruan sarritan aldatzen du ahapaldi moldea, ezohizko moldeen
108
109
110
"Nos limitaremos a decir que, por su natural, tiende a la independencia, a la creación y combinación de metros que
agraden a su oído, sin curarse de moldes consagrados por cl exiguo caudal de nuestra anterior poesía" LIZARDI, X . ;
"Sabino poeta" in Euzkadi, 1931-11-25, 1 . or. ; K-L 348. or.
ORIXE; "El acento vasco" in RIEV, IX, 1918, 12-13 . or.
LEKUONA, J.M. ; "Lizardiren eskema metrikoak eta puntuak", 86 . or.
2 2 9