Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

zangalatrauez gain, Lizardiren erritmoar nortasun berezia ematen dioten lau baliapide erritmiko
aipatu behar dira, bereziki : aliterazioa, anafora, errepikapena eta korrelazioa .
1.4.5.1. Aliterazioa
Juan Mari Lekuonak bezala, Jean Cohenek ere aliterazioaren izaera zedarritzerakoan errimarekiko
harremanetan jartzen du, bere ustez, errimarenaren antzerako baliapidea da, hizkuntzak bere baitan
dituen ezaugarri fonikoez baliatzen bait da homofonia efektuak sortzeko, errimak bertsoz kanpoko
aldetik diharduelarik, eta aliterazioak barruko aldetik .
Bestalde, gogora arazten digu olerkia olerki denetik erabili den baliapidea dela eta bereziki
errimarik erabiltzen ez duten hizkuntzetan erabilera zabalagoa izaten duela . Aliterazioak izan
dezakeen helburuaz diharduelarik, berriz, errepikapenaren efektu musikalaren arrazoia baztertuz,
helburu adierazlea, espresiboa ote duen planteatzen du, hainbat azterlek bilatu duren sinbolismo
fonetikoaren arloko azterlanak, batez ere bokaleen sinbolismoari dagozkionak aipatzen dituelarik .
Azkenik, errimaz esan duen modúan, aliterazioak ere, Cohenen ustez, ohizko mintzairaren
aurkako araua edo efektua sortzea du helburutzat :
"En el discurso prosaico es molesta cualquier rima, cualquier aliteración, y el escritor se esfuerza
con la mayor naturalidad por evitarlas . Por el contrario el verso las busca, y hasta hace de la rima una
regla constitutiva . La única conclusión que de tales hechos se desprende es la de que la versificación no
tiene más que una función negativa : su norma es la antinorma del lenguaje corriente . Éste realiza su
función a través de un máximo de diferenciación . El verso parece encargado de realizar una
indiferenciación. El fonema, que no funciona en la lengua más que como rasgo distintivo, en poesía
funciona en sentido exactamente inverso" 79 .
Lizardiren Biotz-Begietan liburuko olerkien azterketa egiten du Juan Mari Lekuonak
aliterazioaren presentzia erabatekoa aurkitu du olerki nagusietan Xabiertxoren Eriotza kenduta . Juan
Mari Lekuonaren ustez, hain zuzen ere aliterazioak Lizardik errimaren alorrean dukeen "hutsunea"
betetzera dator :
«Poemen erdietan baino gehiagotan hoskidetza nabaria agertzen da Lizardiren estrofagintzan .
Beraz, errimaz atzeragoko hoskidetzak badirudi osatu egiten duela bete-beteko errimen hutsunea,
erizpide estetikoaren garrantzia errima onean eta aliterazioan jartzen duela, bata bestearen
osagarri" 80 .
Juan Mari Lekuonak egiten duen aliterazioen azterketen ondorioek erakusten duten praktikaren
arabera esan daiteke Lizardik aliterazioak egiteko joerarik handiena puntua edo errima ematen duen
bertso-lerroan duela, hain zuzen ere zehazki esanez, Biotz-Begietan liburuko 21 olerkietatik 10etan
aurkitzen du Juan Mari Lekuonak . Hauexek dira, izan ere, Lekuonak errima eta aliterazioa Lizardiren
olerkietan "puntua" kontzeptua erabiltzearen oinarria eskaintzen diotenak .
Gainerakoan, beste bost olerkitan etenaldien aurreko partean hoskidetza zailagoa dutenak, beraz
aliterazioaren arloan goragoko maila luketenak aipatzen ditu : Agur, Zuaitz etzana, Baso Itzal, Ondar
Gorri eta Gure mintzo . Atal berezi batean aipatzen du Bizia lo, "molde desberdineko hemistikioen
erabilera libreak dakarren hoskidetza zailagoa" duelako . Eta Sagar-lore izango litzateke errima eta
aliterazioen aldetik ugaritasun gehiena aurkezten duena, hots, erritmorik markatuena duena .
Horiexek dira beraz, errimaren eta aliterazioen baliakuntzaz erritmorik markatuena dutenak .
Beste zenbaitetan aliterazioek eragin handirik ez dutenean, erritmoa errimaren konplexotasunak
orekatzen du, esate baterako, Aldakeri eta Parisko Txolarrek, errima gurutzatuak dituzte, eta aide
79 COHEN, J .; Estructura del lenguaje poético, 87 . or.
80 LEKUONA, J.M. ; "Lizardiren eskema metrikoak eta puntuak", 87 . or.
208