Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1 .4 .2 . Lizardiren erritmoari buruzko teoria eta praktika
Sílaba kontaketari buruzko gaian Lizardik bere iritziei eutsi eta Orixerenetatik alderatua ibili
bazen ere, honetan erabat irizkide dira : Orixek irizpide bakartzat du, Lizardik ordea, besteekin,
silaba kontaketa, errima eta abarrekin baterakotzat . Azaldu berria dugun Orixeren irizpidea hitzezhitz
jasoa aurkitzen dugu Lizardiren "Sabino poeta" artikuluan :
"Mucho se discute acerca del metro vasco y sobre la manera y posibilidad de recitar vascamente
el verso vasco. Todo esto lo trae nuestra intensa castellanización, que nos lleva a dar al verso euskérico
un ritmo monótono y trotante, arbitrario en relación con la entonación con que estas mismas palabras
serían pronunciadas en el lenguaje corriente . Eso es abusivo . No semejante libertad exista en el verso
de ningún idioma, excepto al cantarlo .
Para mí todo el secreto del asunto se reduce al huevo colombino de construir versos que sencillamente se
lean como prosa' 47 .
Bai Orixek eta bai Lizardik behin baino gehiagotan aipatua duten euskal bertsoaren nortasuna
bilatze eta erromantzeetako irakurtze modutik askatzeko premia horrek garaiko irakurtze-ohituren
ondorio dirudi, alegia gaztelaniazko metrika arauak jarraituz irakurtzeko joeraren ondorio . Hori da,
behintzat, Lizardik ematen dion azalpena, nahiz eta Orixek erdal azentuazioa eta errima arauei ere
egozten dien errua .
Lizardik Orixeren mugetaraino jo gabe, irakurketa zaindua egitea proposatzen du, aidez aurretik
finkaturiko arau batzuez baliatuz, eta olerkariek irakurleen lana erraztuko duen araudiari, Sabino
Aranaren araudiari lotzea hobesten du 48 .
Hala ere, Lizardirengan erritmoa markatzen duten elementuak aztertzerakoan, etenez gain, hots,
nahiz bertso-lerro barruko, nahiz amaierako etenez gain, beste zenbait baliapide erritmikoren
laguntza ere baduela azpimarratu beharra dago hasiera-hasieratik .
Definizioz erritmoa markatzen duten etenei dagokienez, Lizardiren olerkigintzan aurkitzen
ditugun ahapaldi egiturak herri olerkigintzan erabiltzen direnak baino laburragoak dira eskuarki, eta
ahapaldi horien egituraketa moldatzean eta lantzean kokatzen du berak erritmo konpasa, bertso
barruko eten finkoetan baino gehiago .
Lizardiren bertsoetan oso gutxik onartzen dute etenik, eten finkorik ez behintzat . Eten edo zesura
dutenetan Agur aipa genezake : hamabiko bertsoak seigarrenaren ondoren eten txikia onartzen
dutelarik . Kasu bakana da, ordea .
Beraz, eten finkoak ez daitezke Lizardiren olerkietako erritmoaren arduraduntzat aipatu, bai
ordea bestelako, etenak, erritmo izkutuagoa suposatzen duten hitz andanen konbinaketaren fruitu .
Hala ere, Lizardiren erritmoa Orixeren teorizazioak ametitzen ez dituen zenbait elementuk
markatzen dute : osagarriak errima, zangalatrauak, aliterazioa, errepikapena, anafora eta
paralelismoak bezalako baliabide fonikoek ere markatzen dutela esan daiteke, gaien arauerako
ahapaldien egituraketa bereziki hautatuarekin batean . Baina ez dago baliabide hauetan, ez aipatu
dugun hitz andanen konbinaketaren kasuan nagusitasun nabaririk azpimarratzerik, erritmoak berez
gehiegi markatu gabe daude, orohar, ez du behin eta berriroko erritmo motaren aldeko zaletasunik
47
48
Orixe baizik ez daitekeelako izan . Zelaieta Itz-Lauz liburuan agertzen den data oker batean oinarriturik dihardu .
"Donapaleura . . ." izeneko artikulua 1929-12-25ean Euzkadi egunkarian argitaratu zen, berez .
LIZARDI, L.; «Sabino poeta" in Euzkadi, 1931-11-25, 1 . or. ; K-L 348 . or.
LIZARDI, L; "Rumbos nuevos" (I) in Euzfradi,1931-12-17, 1 . or.; K-L 349-352 . or .
"En la medida del verso, hay de vez en cuando transgresiones a la ley de diptongos, que hemos ya dado todos en
seguir . Me refiero a la formulada por Sabino Arana y Goiri, que a mi juicio debe ser rigurosamente obligatoria
por las razones que aquel preclaro tratadista expone, y porque aún con eso y todo, tiene el verso vasco dificultad
bastante para ser leído con propiedad, para quienes tenemos el oído educado en romance" .
1 85