Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Krisialdi honi irtenbide bat bilatzeari ekiten dio eta haren ideia poetikoetan zehatz-mehatz
isladaturik dago zein bide duen hautetsia krisialdi horri erantzuna emateko : gizarte berriari, mundu
berriaren beharkizunei egokituko zaion poetika egin behar da, aldi berean errotik euskalduna izango
dena .
3 .1 . POEMAGINTZA KULTOA
Literatura kultoaren bidea hautatu du berak, euskal kulturak bizirik iraun ahal izateko nahitaezko
duela oharturik, eta herri-literatura berak baino hobekiago egin lezaketenak badirela aitortuz . Orixe
aipatu zuen zehazki zeregin horretarako .
Lehen eta bigarren atalean hizkuntzaren egoera soziolinguistikoaren eta euskararen gaitasun
espresiboa frogatu beharraren koordenatan harturik, literatura kulto horrek egin dugun azterketan
azaldu dugunez, gauzatze konkreto nahastezinak ditu . Lehenik, maila metriko-fonikoan, neurkeramodu
finko eta segurua bilatzen du eta horregatik Sabino Aranaren arau metrikoen erabilera ahalik
zehatzen eta zorrotzenari ekiten dio .
Irakurlegoak erreferentzia ziur bat behar bait du irakurtzerakoan egin beharreko loturez,
salbuespenez, etabar . Ikusi dugu olerkien bertsio ezberdinen artean arauen erabileran gero eta
perfekzio maila handiagoa nabaritzen dela, salbuespenen erabilera erabat murriztuz, eta bokale
loturak direla eta esaldi ordena aldaketetara ere joaz.
Era berean, bere ustez euskal poesia idatzirako egin gabe dagoela deritzoten erritmoa sortu
beharra dago, bertsolarien kantuzkoa ez bezalakoa izango dena, eta aldi berean, azentuetan
oinarrituriko gaztelaniaren erritmoaren menpekotasunetik askatuko duena . Errezitatuz ere bai, baina
bereziki testu idatziaren -bidez adieraziko den olerkigintza - sortu nahi du : horregatik ematen die
horrenbesteko garrantzia osagarri erritmikoen moldaketei . Errima zaindua bai, baina ez ugaria,
zangalatrau adierazkorra, aliterazio, paralelismo, anafora eta lelo, korrelazioen eta antzerako
baliapide erritmiko ezberdinez lorturiko ereskitasuna, belarriaren atsegintasuna bilatzen du,
adimenerari helerazi nahi zaion mezua eragotzi gabe .
Doinuaren eztitasuna da helburua : maila foniko hutsezko baliapideez ez ezik, ideien eta irudien
azalpen estrategikoaz, ahapaldi eraketa eta multzokatze era konnotatiboaz ere bilatzen du eztitasun
hori.
Erritmoaren eten eta geldiune direnen adierazbidetzat darabiltzan zeinu ortografikoen
zehaztasuna ere aipagarria da : komak, puntuak, puntu suspentsiboak . . . Olerkigintza kultoa, idatzia
egin nahi duela adierazten dute . Esate baterako, erritmo hausle diren parentesiei eta intzisoak
sarrerazteko balio dioten marrei berebiziko garrantzia ematen die eta olerkien bertsio batetik
bestera arlo honi dagozkion ñabardurak eransten ditu . Bertsifikatze-modu hauxe izan zen kritikoen
ustez Lizardiren berrikuntzaren alderdirik originaleetako
moldes de versificación, inventados por el autor" 11 .
bat : "la factura irrepochable de nuevos
Maila morfo-sintaktikoan poetika kultoaren adierazle nabariak dira kultismoak edo "higatu
gabeko hitzak", hitz eratorri eta elkartu berriak, arkaismoak, hiperbatona, intziso ugariak, erreferente
aldaketak . . . Hizkuntz elaborazioan euskal olerkigintzan batere arrunta ez den mugetaraino jo zuen ;
bere garaiko eta batez ere gerraosteko literaturaren panoraman txundigarria egiten den askatasunaz
jokatu zuela suma daiteke, euskararen adieraz gaitasunaren frogantzan, euskaraz pertinenteak izan ez
diren adierak eta fiabardurak adierazteko lehian inguruko hizkuntza kultoekiko parekotasuna bilatu
zuelarik.
11 JAUREGI, L, "JAUTARKOL" ; "Un gran poeta vasco" in Euzkadi,1932-Cr8, 1 . or.
33 5