Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Olerkiaren lehen ahapaldietan "Arto musker,/ mendi, baserri zaharrak ; ale gorriz/ abaildutako
sagarrak :" aipatzen ditu . Baita aurrerago, "soroan zut" dagoen nekazaria ere. Horregatik azken
ahapaldiak, Gongoraren azken bertsoak bezala, agur esaten die olerkian zehar aipaturiko osagarri
nagusei:
"Baiñan . . . ezin :
beeko bear goriak
narama . . . Agur
soro, saltar, mendiak! . . ."
(BuL 25-29, 93)
1 .5 . AHAPALDIAK ETA OLERKIAREN ERAIKETA METRIKO-FONIKOA
1 .5 .1 . Zedarripena
Lizardiren ahapaldiei buruzko azterketa atal hau irekitzerakoan, euskal metrikaren beste
gakoetako baten aipamena egin behar da, besterik ez bada ere, definizio gisa erabiliko ditugun
irizpideak argitzeko eta nahasketarik sor ez dadin .
Jean Haritchelharrek 89 ahapaldi hitza onartzen du estrofa hitzaren ordezko gisa, nahiz eta
cuskaraz betidanik "kopla ", "bertsu" edo "bertset" deitu izan zaion . Izan ere, gaztelaniaz jatorri
berekoa den "verso" hitzak guretzat bertso-lerroa dena adierazteko balio bait du . Bertso-lerroak
berak ere ordea, ez du adiera finkoa euskal metrikan ; izan ere, ifarraldean eta hegoaldean bertsoak
idazteko bi tradizio ezberdin bait ditugu . Horregatik, lauko nagusia adibide gisa harten badugu,
ikusiko dugu ifarraldekoek 18 silabak 5/5/5/3A banaturik idazteko ohitura dutela, hegoaldekoak,
aldiz, 10/8A idatzi izan dugu betidanik, hots, eten nagusiari bakarrik erreparatuz .
Dena den, definizioz, neurri aldetiko kidetasuna duten, errima joko batez kateaturik dauden eta,
eskuarki, zentzu osoa duten bertso-lerro multzoak osatzen du ahapaldia . Horregatik, ohitura izan da
betidanik ahapaldiak elkarren artean zuriuneak utziz idaztekoa .
Euskal olerkigintza idatzian kantutegietako ahapaldi moldeak hartzea izan da ohizkoena, edo
bestela, kanta berriak euskal ahozko olerkigintzan, erromantzeetan, kopletan eta abarretan erabilitako
moldee¡ letra berriak ezartzea . Izan ere, Lizardik berak "Sabino poeta" deritzan artikuluan eta
Arana-Goiriren zenbait olerkiri buruz ari delarik, lehengo doinuez baliatzean, olerkiar
aintzinakoaren oihartzunaren emotibitate berezia eransteaz gain, iraunarazteko eta erraz gogoratua
izateko erarik hoberena bait da :
"Quiero citar aún dos composiciones de Sabino bien conocidas de todos los patriotas .
"Itxarkundia" ejemplo a mi juicio típico del arte de Sabino para la adaptación de letras originales a
viejas melodías. Procedimiento que puso en práctica con clara visión, pues en efecto, es el medio más
emotivo y más seguro de propagar aquéllas" 90
Beraz, eta Oihenarte bezalako berritzaileak Espainiako eta Italiako metrika joerak euskal
olerkigintzan itsasteko salo bakartiak aide batera utzirik, ahozko literaturaren ahapaldiak eta
doinuak erabili dituzte batipat olerkariek beren neurtitzák egiteko .
89 HARITCHELHAR, J . ; Le poète souletin Pierre Topet-Etchahun (1786-1862), 474 . or .
90 LIZARDI, X. ; "Sabino poeta" in Euzkadi,1931-11-25,1 . or. ; K-L 348 . or.
2 1 9