Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Lizardiren poetikari buruz ata¡ honetan zehaztuko dugun lirikaren berezko kontzeptismoaren
ardatza, euskal hizkuntzaren egitura morfo-sintaktikoari berez dagokion trinkozaletasunaren
irizpideaz elkartuz sorturiko nolabaiteko "teoría poetikoak" arrakasta izan zuela dirudi . Aitzolek
zioen moduan, kontzeptismo edo trinkozaletasunaren estetika horren oinarriak oso subjetiboak,
Lizardirenak eta ez besterenak dira. Eta irizpide pertsonalez sorturiko estilo baten kanona osatzen
dute .
Teorizazio personal eta oso pertsonalean oinarrituriko eredua da, baina, Aitzolen hitzek
adierazten dutenez eta zenbait olerkariren lanek frogatzen duenez, arrakasta berezia, idazleen arteko
onespena zuen .
Bestalde, Lizardik literatur-mintzaira edo, zehazki mintzatuz, bereziki lirikarako asmaturiko
hizkuntza honen autonomia aldarrikatzen zuela dakigularik, Aitzolek ausarkeria semantikoez
diharduenean euskal abangoardiak hartu dituen bide lizarditarrak arbuiatzen ari da, hots, hitzen
esanahia aldatu zabaldu edo murriztu, hitzen balore sintaktikoa aldatu, izena dena adjetibo gisa
erabili eta abar . Irakurleari lana zaildu egin zaio honda eta hortik bide datoz Aitzolen kezka
nagusiak .
2 .3 .4 . Lizardiren kanon estetikoa garaiko literatur ingurumarian
2.3.4.1 . Lizardiren estetika norma-hauslea da
Jon Kortazarrek bere tesian Lizardiren hizkuntzari buruz diharduelarik, hizkuntzarekin jokatu
egiten badu ere, ez duela norma Lauaxetaren moduan hausten dioenean, ez dut uste garaiko norma
linguistikoaz ari denik . Ez da honi dagokionez Lauaxeta ausartago, ene ustez .
Metaforizazioan bai ordea, Lizardik sorturiko imajinek elkarrekin kateatzeko eta esanahi
orokorragoak, halako errealitate alegoriko berriak sortzeko duten joerari esker konkretoagoak bait
dira . Hizkuntzaren norma haustearen beraren aldetik, ordea, Lizardi da askeago zalantzarik gabe
azterketaren arloan frogatzen ahaleginduko prenez, eta garaiko ingurumari literarioan sortu zuen
lurrikarari erreparatzen badiogu, berriz, ukaezina da .
Aitzolek, euskara artifiziala eta naturaltasunik gabeaz, hitzen balore pertsonalaz esan berri
dituenak ilustratzeko Lizardiren hizkuntza poetiko autonomoak, morfosintaxian eta lexikoaren
arloan harturiko lizentziak, hots, norma-hausteetako batzuk ikustea komeni da .
Hitzek mintzaira arruntean, norma mintzatuan eta idatzian ohizkoa duten balorea eraldatu zituen
zenbait adibide aipa daitezke . Esate baterako,
"Ai, aren esku, laztankor igaz izana"(Ald 77, 51)
Kontestu honetan garbi dago Lizardik "igaz" hitzari ohizkoa ez den baloreren bat ematen diola,
ez du esan nahi "joan den urtean" itzulpenean "antaño" hitzez itzultzen denez . Lizardik "igaz" hitzaren
esanahia bere gogara aldatu duela pentsa daiteke . Ez da hala ordea, antzinako euskaraz ezaguna zen
azeptzio bat berreskuratu baizik ez zuen egin . Bai Azkuek eta bai Ixaka Lopez Mendizabalek beren
hiztegietan Lizardik erabiliriko azeptzioa jasoa dute .
"Igaz"ek "behiala" edo "garai batean" adberbioen esanahia izatea ez da XX. mendeko euskaran
eguneroko azeptzioa, beraz, hizkera mintzatuan duen balorea baztertu eta literatur hizkuntzan
sarrerazten du aintzinako euskaran zuen balorearekin . Horrekin esanahia ilundu eta Aitzolek
subjetibista eta arbitrario deitzen duen hizkuntza sortzen hasten da, baina Lizardirentzat eguneroko
hizkeratik aldendu eta mintzaira literarioa sublimatzeko balio duen hizkera sortuz doa, kasu honetan
arkaismo batez baliatzen delarik .
1 23