Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

2.3 .3 .3. Epikaren lehentasuna: Aitzol
Aitzol, Orixe eta Aita Estefaniarekin batera aipatu behar da tradizio herrikoiari eta
epikotasunari lehentasuna ematen diotenen artean . Ezberdintasun nabaria dago haien eta Aitzolen
artean : honek kaltegarritzat jotzen bait du abangoardien eragina 1933 urretik aurrera .
1930 inguruko artikuluek euskal jenero epiko bat sortzea proposatzen dute jadanik, baina ez die
oraindik beste gainerako bideei langa jarri, 1933tik aurrera egingo duen moduan . Ez da berrizaleen
joera lirikoaren aurkako jarrerarik ezagutzen 1933 baino lehenagoko artikuluetan adierazirik .
Aitzolek jadanik zedarritua utzi dugun kultur proiektu baten zerbitzuan ikusten du literatura .
Beraz, literatura bitartekoa da, eta bitarteko horrek helburuari egokitu beharra dauka, autonomiarik
ez dio aitortzen, euskararen egoeraren larritasuna dela medio . Hizkuntzaren pizkunde eta irautea bera,
eta nazioaren nortasunaren Berpizkundean zeregin berezia duen literaturaren bidean eragina izateko
ahaleginak gero eta indartzenago doaz 1930tik 1933ra bitartean .
Lizardiren iritzietan ikusten denez, eta Aitzolek berak ere lehen urteetan literatura zentzu osoan
hartzen du funtzio hori betetzeko bidetzat. Gerora ordea, euskal genero berri bat sortzeari buruzko
artikuluetan gero eta gehiago nabarmentzen da gaiengatik euskal bizikera eta isladatuko duten olerki
epiko-narratiboak dituela gogoan, eta Orixek garai horretan argitaraturiko lanek horrelako
olerkigintza egin lezakeen idaztankeraren eta idazlearen eredua aurre-aurrean duela sinestarazten die .
Honetan dago banaketa, ene ustez . Lizardik ez du ukatzen literaturak euskaren iraupenean izan
lezakeen eragina, irizkide da horretan, eta epe luzera proiektuak egiten ditu horri buruz . Hizkuntza
literarioa sublimatzeak eta modernitateari aurre egiteko gaitzeak euskal hizkuntzaren iraupenean
prestigioak duen garrantziaren heinean ez du zalantzarik aurkitzen .
Lizardik euskal literatura normala denaren irizpidea duela antzematen da, bat-bateko salbazioan
ez duela sinesten . Noizbait sortuko den idazle gailenari bidea lautuko dioten idazle belaunaldiak
behar dira. Aitzolek aldiz, planifikatu eta gauzatu daitekeen kanpaina gisa hartzen du euskararen
gaizkakundea erakarriko duen olerki gurenaren gaia, bai eta euskal literatura osoaren bilakabidea ere .
Berez Aitzolek herri literaturak kutsaturiko euskal jenero epiko baten aldeko aukera esklusiboa
1933ko "Oitura zaarren piztutzea" artikuluan aditzera eman bazuen ere, badirudi bere iritziak horren
aldekoak zirela gauza ezaguna zela lehenagotik ere, askoz lehenagotik ere, aukera efikaz bakartzat
1933tik aurrera aipatzen du .
Herri literaturaren ekarria baloratzea Lizardiren artikuluen artean 1930ko Irailaren 9koa den
Eusko Ikaskuntzaren aurrean emaniko Bergarako hitzaldian Euskaltzaleak erakundeak "Erri-Ertia",
hots, arte herrikoiari buruzko batzarre bat egiteko asmoaren berri adierazten du, arrearen alor
guztietan tradizioaren kutsua itsatsiz euskal nortasunaren zigilua markaturik duen artea sortzeko
helburuz.
Orokorrean Lizardik eta Aitzolek batera jokatuko zuketen arlo bat dirudi batzar horrek, baina
batek eta besteak generoa hautatzean duren irizpide ezberdintasuna eta euskal "genero" hori sortean
batek eta besteak duten egoarria eta literatur bilakaeraren gorabeherei buruzko irizpide
ezberdintasunak ere berehala sortu bide ziren .
Esate baterako, eta 1931eko amaieran Lizardik Lauaxetaren Bide Barrijak liburuaz ari delarik,
lirikak berezkoak dituen berezitasunak azpimarratzen ditu eta gainerako jeneroen aukera ere geratzen
dela gogora araziz izenez aipatzen ez duen norbaiti baina zalantzarik gabe Aitzol den epikozale bati :
"En cuanto al ropaje de sus conceptos poéticos -ya se lo indiqué en mi primer escrito- creo que
debe usted esforzarse en alcanzar cada vez una expresión más justa y más densamente vasca ; me parece
evidente que si en algo ha de ser superior el verso lírico a la prosa no será por lo que todo verso tiene
inevitablemente de convencional, sino por lo que ayuda a extraer del lenguaje el máximo de sustancia
expresiva .
1 20