Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

xaloagorik ezin aal : 8a
beltzeran, begi bai azal : 8a
1 tzal! 2a
Itzal!" 2a
Urte Giroak olerkietako azkeneko bietan, beraz, Baso-Itzal eta Ondar Gorri direlakoak ere
hamaika silabako ahapaldia distikoez osaturik daude . Zenbaitetan ahapaldia distikoak bakarrik
osatzen du, beste batzuetan hiru errima ere biltzen ditu ahapaldi batean, eta beste zenbaitetan errima
gurutzatua darabil se¡ edo zortzi bertsoko ahapaldi batean .
Hamaika silabako bertsoz osaturiko ahapaldi mota hau Jesus Maria Leizaolak aztertu zuen bere
artikulu batean "1808-1914 en la poesía popular vasca" delakoan 97 hamaikako bertso mota honen
antzinatasunaz hitzegiten digu : Erdi Aroan erakusten dizkigularik lehen ereduak, zehazki XIV .
mendetik hasita Bizkaian, eta XVI . mendean berriz, Bernard Dechepareren "Amorosen disputa"
deritzan olerkia aipatzen digu. Hamaikako ahapaldiak izan duen bilakaera historikoan, Leizaolak bi
kostatazio nagusi nabarmendu ditu :
- 4/4/3 etenak egiten direla gehienetan .
-Hamarrekoak eta hamaikakoak konbinatzen dituzten ahapaldiak ugariak direla . Adibiderik
ezagunena "Intxauspeko alhaba dendaria" izango litzatekeelarik, 4/7 eta 5/6 etenak egiten
dituztelarik .
-Hamaikako ahapaldiaren bilakaeran bide ikasiak eta bide herrikoaiak bereizi daitezkeela eta
irizpidetzat errima monorrimoa den ala gurutzatua den har daitekeela .
Hemeretzigarren mendeaz geroztik hamaikako bertsoak- ifarraldeko eliz kantetan tradizio luzea
dutela azaltzen digu, eta horien ondoren Lizardiren "Baso-ltzal" olerkiaz zera dio :
"El mejor ensayo del empleo del endecasílabo en la poesía vasca es, sin duda, el de Lizardi en
"Baso-Itzal" . Deja muy atrás todo cuanto hasta ahora se ha visto y exige -por sus méritos- un
análisis amplio y meditado .
La composición tiene 63 endecasílabos dispuestos en pareados, salvo un terceto monorrimo . Pero
el autor ha agrupado 42 versos (21 pareados) al comienzo y los 21 endecasílabos restantes al final .
Entre las dos series hay una quintilla monorrima del siguiente tipo : 9/8/8//2/2 .
Por esta intercalación de un ritmo diferente, cortando la uniforme serie de endecasílabos, y por no
haber cruzado la rima, el poeta de nuestros días se ha mantenido fiel a las tradiciones populares que
Elizamburu tambien observó en "Lau andreen besta" . Con Lizardi tenemos el endecasílabo totalmente
independiente de la música (carece de un ritmo determinado por la melodía, mientras que el de
Elizamburu sí) . El mismo que intentaron Moguel y Zabala. Un endecasílabo emancipado también del
canon general de Oihenarte (la observancia de las cesuras)" 98
Leizaolaren ustez, beraz, Lizardik tradizioari eutsi zion errima gurutzatuak ez eginez, baina aldi
berean, eten finkorik ez onartzean musikatik, melodiatik aske utzi zuen .
Lizardik Biotz Begietan liburuan hamaikakoa, endekasilaboa lau bider erabili zuen arren, garaiko
idazleen artean hamaikako ahapaldirik nekez aurkitzen da, nahiz eta Orixeren gaztarokoen artean
Jesusen Biotzaren Deia aldizkarian argitaratu zuen "Adoro te" olerkia ere hamaikakoa den, baina kasu
honetan ere eten f nkoa aurkitzen dugu, 6/5 erakoa hain zuzen ere .
97
98
LEIZAOLA, J .M .; "1808-1914 en la poesía popular vasca" in Obras Completas de J.M. Leizaola, 11, Sendoa,
Donostia, 1981-87,404 . or.
Ibidem, 404. or.
2 23