Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Neke oien berri ongi baitakit, oraingo ontan itzei, asi-aurretik, esan nien : "Ez izutu . Ni enazute
atzetik ibilliko gogorrean atzeman-naika . Onez-onean etorrik nai ba-dezute, oskide otxanok, ongietorri
. Nai eztezutenok, antola or" 67 .
Lizardiren "Erdi Bearra" artikuluan agertzen den errima egitearen lanaren irudi farregarri honek
Lekuonaren iritzia bermatzen du. Lizardik errima luzeak erabiltzeari uko egiten dio, eta horretarako
ematen duen arrazoia nekeza egiten zaiola dela esaten digu artikulu honetan, eta behartu egin behar
dituela hitzak, errimarako balio diezaioten .
Izan ere, Lizardik "Olermen irakite" deituriko artikuluaren goiko aipamenean esaten bait du
hoskidetasuna musikalitatearen zerbitzura dagoela, "berez bezala datorrenean eta esaldia bihurritu
gaberik ", beraz, Lizardiren errimari buruzko poetikak eta praktika literarioa harreman zuzena dute :
errima landua erabiltzen du, baina ez ugaria . Errima musikalitatearen zerbitzuan dago eta beste
zenbait elementuekiko konbinazioan erabiltzen du aliterazioarekin eta batez ere erritmoa markatzen
laguntzen dioten beste zenbait baliapiderekin .
Esana dugu jadanik Lizardik ez duela aurreraegi jotzen errima kontsonanteari dagokionez, beraz,
aide horretatik Cohenen bigarren taldekotzat jo dezakegu era bertan Lizardiren olerkietako errima
gramatikalen kopurua ez bait da handia . Esate baterako, Arrese Beitiaren Olerkiakliburuko olerkien
azterketa eginez gero aurkituko dugu Lore Jokoetako olerki guztiak bezala errima gramatikalak eta
kategorialak ugariak direla, eta ondorioz errima kontsonanteak ere erraz aurki daitezkeela bere
idazlanetan .
Esate baterako, "diadarrak/ saguzarrak/ zantarrak/ ziranak" edo "negarrak/ deadarrak/ izarrak/
sugarrak" edo "ikusi/ berari/ ezarri/ berari" .
Arrese-Beitia euskal olerkigintzaren XIX . mendeko ohizko metrikaren eredutzat joz gero, Jean
Cohenek dioen moduan, errazkeriazko errimatzat jo eta XX, mendean baztertu direnen artean kokatu
beharko genuke .
Koldo Jauregi "Jautarkol" olerkaria errimari dagokionez aldaketa bidean kokatu ahal izango
genuke . Jautarkolek Arrese-Beitiak baino errima gramatikal gutxiago erabiltzen ditu, atzizki bidez
eginikoak gutxitu egiten dira, baina oraindik errima kontsonanteak ugariak dira errima kategorialak
eta deklinabide atzizkiez eginikoak ehuneko 70 osatzen dutelarik .
Lizardik aldiz, eta Juan Mari Lekuonak gorago aipaturiko artikuluan eginiko datu bilketaren
ondorioz, garbiro ikusten da Lizardiren olerkietan errima kontsonantea ez dela ehuneko 25era iristen .
Izan ere, Juan Mari Lekuonak D, E eta F eredukotzat jotzen dituenak, hots D eredukoak, lexema
ezberdinen azken silaba eta erdiz (18,18), E eredukoak, bi silaba osoz eginikoak (4,81) eta F
eredukoak, lexema ezberdinen bi silaba eta erdiz edo gehiagoz osaturikoak (2,21), denak batera
harturik, ehuneko 25,20 ematen bait dute .
Juan Mari Lekuonaren azterketak salatzen duenez, Lizardiren errimen gehiengoa silaba osoz ala
erdiz eginikoa da, B eredukoak, lexema ezberdineko azken bokalaz bakarrik eginikoak ehuneko
30,01 osatzen dutelarik, eta C eredukoak, lexema ezberdineko azken silaba osoaz eginikoak ehuneko
36a osatzen dutelarik.
Azkenik, esan behar dugu Juan Mari Lekuonak lehenengo sailean, A sailean sarturikoak, hots,
atzizki edo morfema berdinez eginikoek ehuneko 8,59a ere osatzen dutela eta hori dela eta estilista
fintzat ez daitekeela jo diosku . Hala ere, eta ikusi ditugun beste bi autoreen aldean bilakaera handia
izan dela ikus daiteke eta are bere garaikoa dugun Lauaxeta idazlearen aldean errimaren aldetik
ahalegin handiagoa egiten duela errepara daiteke.
Bestalde, Juan Mari Lekuonak aipaturiko artikulu horretan bertan emaniko datuez baliatuz,
ikusiko dugu errimari buruzko ahalegin estilistikoari dagokionez ere Lizardik bilakabidea jasan
67 LIZARDI, X; "Erdi-Bearra" in Euzkadi, 1930-5-8, 5 . or. ; K-L 300-301 . or .
1 97