Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Ideologizatze horietako baten ondorio izan da euskara hizkuntza bereziki garbia, Jainkoak berak
eta Paradisuan Adan eta Ebak mintzatzen zuten mintzaira biraorik gabetzat jo izana, eta ondorioz,
euskara euskal ohitura onen eta kristautasunaren zaindaririk hoberena dela dioen mitoa . Euskara eta
kristau fedearen arteko lotura honen lekuko da XX . mende hasierakoa den Txomin Agirreren obra.
Lizardik "Egia ikus dezagun ama!" 146 artikuluan horrelako ideologizazioaren aurka idatzi zuen ;
horrelako usteen atzean gorderik dagoena euskara idazti lizuneterako nahiz bestetarako gutxiegi
erabili izana dela salatzen du . Apologistek mendeetan zehar pilatu dituzten "gezurrek" kalte egiten
diote euskarari Lizardiren ustez :
"Eusko-oikuntza bikafien zaindari oberena euskara ornen ; kristautasuna ta euskera elkarbildurik, iaia
soin bakar batean mamiturik omen-dira . Euskera ta Kristautasuna era batera dabiltza . . .
Ez gero, begiei ta zeuen naikundeari geiegi sinets! Ikus-naaste zoroak dira oiek, bai eroso guretzat,
baña bai kaltekor ere euskerarentzat eta kristautasunarentzat .
Eta bazka dezagun bein-betirako gogo euskeltzalea egiaren ogiz eta ardoz . Ta egia au da : euskera
ezta, nabarmenki, oker-bide, jakin-bide egin eztegulako ; eztegu egin jakinbide zuzen, ta ez makur . Ta
gaur daan egunez edozein izkuntzak, Europan befiipein, jakintza-bide bear du, ondatuko ezpa-da" 147
Lizardiren ikuskera objetibo hau, arazoari aurrez-aurre begiratu eta hartu behar den bideari
ekiteko jarrera hau ez da apologisten gezurren aurrean duen jarrera berezi baten fruitu, hizkuntzari
buruz duen kontzeptzio modernoaren isladapena baizik .
Ikuspuntu moderno horren nondik-norakoa bi arlo ezberdinetan banatuko dut : Normalizazio
soziolinguistikoa eta normalizazio linguistikoa . Bi alderdi hauen inguruko ideiak aurki genitzake
Lizardiren idazlanetan nahiz garaiko ekintzei buruzko kroniketan . Euskarak bizi duen kinka larriaren
kontzientzia garbia bait du Lizardik .
Kontzientzia garbi eta larri hori, ene ustez, garaiko joera nagusienen aldean iraultzailea
bilakatzen da eta bereziki azpimarratzea merezi du, garaiko ideia eta ikuspuntu arruntenekin
kontrastatzen bait du, bai eta hainbat urte geroago ere bizirik dirautenekin .
Honetan Ibon Sarasolarekin bat etorri behar dugu osoki :
"Lizardi handiaren literatur ekintzak eta zenbait artikuluk suposatzen zuten euskaldungoaren
problemari buruzko ikusmolde ia iraulariaren garaia ia pasa da urte askotarako" 148
Euskararen egoera soziolinguistikoaren aurrean, Lizardik jarrera guztiz objetiboa du, Axularrek
bere hitzaurre ospetsuan esan zuenari jarraikiz, Lizardiren ustez ere, euskaldunona da hogena:
"Leen-leendanik gure izkuntza landu izan ba'gendu, gogo-jardun guzietarako erabilliz, gaur
berezizko jakintza baten, berezizko elerti baten bidez gizadiak begiratze ta aipatze'aalginduzten!"
149 .
Soziolinguistikan hizkuntza baten iraupenerako faktorerik erabakigarrienetako bat erabilera da,
eta Lizardik 1930an jadanik hala aldarrikatu zuen .
Euskararen iraupenerako faktore eragileei buruzko gaia bere idazlanetan gehienik erabilienetako
bat da, eta defendatzen zituen jarrera teorikoak eta praktikoak ohizko euskaltzalegoarenak baino
aurrerago jotzen zutenez, -polemika eta eztabaida- errádikal ospea ongi irabazia zuen .
146
147
148
149
LIZARDI, X.; «Egia ikus dezagun, ama!" in Argia, 471, 1930-5-4, 4 . or. ; K-L 264-267 . or. Ikus, halere, "Amonatco
zimel maitagarria" ipuina "Edizio kritiko baterako" eranskinean .
Ibidem, K-L 265 . or.
SARASOLA, I . ; "Euskal abertzaletasunaren argiak eta itzalak: Olerkariak" in ARESTI, G . ; Obra Guztiak, I,
Kriselu, Donostia, 1976, 24 . or .
LIZARDI ; "Eusko Ikaskuntzaren bostgarren batzarra" in Eusko Ikaskuntzaren Deia, 44, 1930-9-9 ; Itz-Lauz (2 . arg),
115-119. or., K-L 275-278 . or .
48