Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Euskal bertsogintzaren arloan ere zailtasun mailaketa antzerakoa proposatzen du Juan Mari
Lekuonak adibide gisa bertsolarien artean onarturik dauden errimari buruzko irizpideez
diharduelarik :
«Eta azkenik, puntuen arazoa, erderaz "rima" esanez ulertzen duguna. Guk hemen-honetan,
bertsolarien usarioari begiratuz, lau edo bost mota sailkatzen ditugu : puntu zailak, puntu aberatsak,
puntu errazak eta puntu baldanak .
Adibidez ;
Puntu zaila:
"ni nork ", "iñork, "diyot", "biyok" (Bilintx)
Puntu aberatsa:
"elkarri", "ekarri", "jarri" "garbi" (Xenpelar)
Puntu erraza :
"lasatzen", "emen", "eskatzen", "amaitzen" (XX)
Puntu baldana:
"etxetik ", "kanpotik ", "burutik ", "begitik" (X .X) 53-
Juan Mari Lekuonak zailtzat jo dituen errimak edo puntuak laurak kategoria gramatikal
ezberdina dute eta esanahi ezberdintasun handia : lehena izenorde galdetzailea, bigarrena izenorde
ukatzailea, hirugarrenak aditz jokatuaren forma bat eta laugarrena aldiz, izenorde zenbatzailea plural
hurbilean . Laurak ezberdin eta lehenengo biak esanahiaren aldetik aurkako ere badira.
Aberatsa deitu duen bigarrenean, bi kategoria gramatikal berekoak dira "ekarri" eta "jarri" aditz
partizipioak alegia, baina beste biak oso ezberdinak, lehena izenorde elkarkari deklinatua (nori
kasuan) eta azkena berriz adjetibo edo adberbioa . Hiru kategoria aski ezberdinak, bada .
Errez eta baldanetan, kategoria gramatikalen arteko urruntasuna ezabatuz doa, esate baterako
baldanetan, denak deklinabide atzizki berarekin eginik daude ablatiboarekin, hain zuzen ere, errazen
artean berriz, hiru aditz nominalizatuaren inesibo zaharrean, deklinabide atzizki baten bidez eta
laugarrena, aldiz adberbio batez eginik dago .
Ohargarri deritzot beste alderdi honi ere, puntu zailtzat ematen diren hitzen artean dagoen
errima ez da kontsonanteetan oinarritzen bokaleetan baizik . Beraz, euskal bertsogintzan Lekuonak
ematen dituen adibideen arabera, kontsonatzia ez ezik bokaleen arteko kidetasuna silaba batez baino
atzerago jotzeak eta arestian aipatu dugun kategoria gramatikal ezberdinen bidez eginiko
hoskidetasunak ere estimagarritzat jotzen dira .
Euskal bertsogintzak gaztelaniazko kontsonante eta asonatearen arteko zailtasun mailaketa horri
berorri ez erantzuteak baduke noski zerikusirik euskara hizkuntza "aglutinante" direlakoen arrean
sailkatzen direnen artekoa izatearekin . Gaztelaniaz atzizki eratorleei esker eta aditz jokabidearen
ondorioz egin daitezke errima errazak, eta gauza bera gertatzen da frantsesez Jean Cohenek
azpimarkatzen duenez . Euskaraz ordea, hitz-eratorketa sistema garatuagoa izateaz gain, deklinabide
atzizkiak ere baditugu, hemezortzi denetara, beraz errima kontsonantiko errazak egiteko bidea oso
zabala litzateke gure hizkuntzan . Ez da hori estimatzen dena, ordea .
53 LEKUONA, J .M .; "Euskal erromantzeen atarian" in Euskal Linguistika eta Literatura bide berriak, Deustoko
Unibertsitatearen argitarazioak, Bilbo, 1981, 313 . or .
1 88