Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1 . AZTERKETAREN MAILA METRIKO-FONIKOA
1 .1 . EUSKAL METRIKA
1 .1 .1 . Sarrera orokorra
Lizardiren olerkigintzaren alderdi metrikoari ekiterakoan, lehen lehenik, euskal ikerketa
literarioetan dagoen alor zabal bati, euskal metrikari buruzko teorizazioari begirada eman gabe ez
dago hasterik . Izan ere, euskal metrikaren zenbait alor ilunek, arau metriko kulto eta herrikoiaren
arteko ezberdintasunek eragotzi egiten bait diote ikerlariari sarrera teorikorik gabe zuzenean autore
baten obra poetikoari heltzea .
Hastapeneko zailtasun honi zera erantsi behar zaio, aztertzen dihardugun garai honetan aldaketa
garrantzitsuak eman zirela arau metrikoei zegokienez ; bertsolarien tradizioari jarraitzen zion XIX.
mendeko Lore Jokoetako praktika metrikoetatik, Sabino Aranak finkaturiko arauetarako aldaketa
egiten dute olerkariek .
Lizardi bera aldaketa hori bere obran zehar nozitu zuen poetetako bat da, definitzen saiatuko
garen sistima zaharretik bestera aldaketa egin zuenetakoa . Aldaketa hau zein testuingurutan gertatu
zen azalduko dugu eta Sabino Aranaren araudi metrikoaz egin zuen erabilera pertsonalaren nondiknorakoa.
LLI .I . Euskal metrikaren oinarrizko unitateaz
Metrikari buruz orokorrean ezinbestez egin beharra dagoen gai honen abiapuntutzat Koldo
Mitxelenak 1977an argitaraturiko "Euskal hizkera eta euskal neurkera" deritzan artikuluan eginiko
baieztapen batzuk hartuko ditugu :
"Maiz entzun izan dugu euskal poesia, oraintsu arte eta are orain bertan musikari lotua ibili dela .
Hori gehiegizko baldinbada ere erabat harturik, egia da bai Ziburuko Etxeberri teologo jakintsuari
dagokionez, eta bai orobat, Txirrita ezjakinari bagagozkio . Poesiaren batean, beraz, musika ere
aztertu behar litzateke . Noizkoak dira gutti gora behera, ezagutzen ditugun doinuak? Berriago
direnean, nondikoak ditugu? Ze neurritan aldatu dira ahoz-aho zebiltzala mendez-mende? Erantzunak
inondik etortzekotan, musikalarien bitartez etorri zaizkigu . ( . . .)
Bertsoak, musika ez ezik, berezko du neurria, eta hortik datorkio gure artean hartu duen deitura :
neurtitza edo hitz neurtua alegia .
Neurriaz gainera, besterik ere izan dezake, baina badirudi han eta hemen, premiazko duela
neurria, nahiz neurkera batera nahiz bestera egin. Hontan ere, oker ez banabil, ez dakigu zein izan
zitekeen garai batean euskal neurkera hori, zenbaiten saioak (Lekuona, Orixe, Leizaola, Gaztelu,
etabar . . .) gora-behera ez baitugu oraindik guztiek onhar dezaketen teoriarik . Azterturik dagoena, edo
azter daitekena bederik, besterik da: nola neurtzen diren eta, gainera, nola neurtu behar liratekeen
(Arana Goiri etabar) orain .
1 58