Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

iritzi-emale guztiek azpimarratu zuten moldaera horren berritasuna eta berezitasuna alderdirik
aipagarrienatzat .
Moldaera berezi hori idazle zaharrengandik nahiz ahozko mintzairatik behar zuen materiala
hartuz sortu zuen, eta bere gogora moldatuz, jatorrizko balioz, nahiz balio berria emanez bere-berea
zuen irizmenaren arabera ezkonduz, jatorri bateko eta besteko osagaiak estilo, taxu bateratua duen
molde batean integratu edo bilbatu zituen .
Aipaturiko ezaugarri morfosintaktikoak dituen mintzaira literario honen kanon berrian ikusi
dugunez, Lizardik ez du dena berrikotik bere gisa asmatzen, Aitzolek aurpegiratu bezala . Asmaahalak
egiten ditu oinarriak bilatzen idazle zaharretan, ahozko mintzairan, atsotitzetan, etabarretan .
Batzuetan bere sena propioari jarraikiz adjetibo berriak "musker" bezalako sinestesiaren
ondoriozkoak erabiltzen, hitz-elkartu konplexuak asmatzen ausartuko da. Bestetan, gehienetan,
aurreko idazleek, herri-mintzairak edo erran zaharrek zolduriko egiturez baliatzea nahiago izango du,
edo hitzek garai batean edo halako autore batek emaniko baloreaz baliatuz egingo du zilegi hitzari
ematen dion adiera edo erabilpena .
Ukaezinezkoa da elaborazioa Lizardiren mintzairan, irakurleak lehen irakurraldian suma
lezakeena baino askoz haruntzago doan lanketa da, ikusi dugunez, baina azalez leguntasun edo
berdintasuna, naturaltasuna emateaz ere arduratu delarik .
Berritasunak, zailtasunak ere ez datoz bat batean ; mailakatu egiten ditu . Esate baterako, olerki
batean aurkezturiko metafora, hurrengoan hitz elkartu gisa, epiteto bilakatua dugu aurkitzen.
Oraindik ere, honelako azterketak egin ahal izateko, batez ere lexikoari buruzkoak egin ahal
izateko, baliapide edo tresneria murritzegia du aztertzaileak . Nolanahi ere, Azkueren Hiztegia eta
Morfologia ezinbestekoak izango dira beti, zalantzarik gabe, Lizardiren elaboraketaren oinarrioinarrizko
lanabesa izan bait ziren .
Hala ere, Orotariko Euskal Hiztegia osa dadinean balio handiko lanabesa luzatuko zaio azterleari
Lizardiren iturri oparoenak izan bide zirenak ¡doro ahal izateko .
Aintzinako testuetara jotze honen zioa hizkuntzaren muinaren bilaketa izan bide zen aide batetik,
hizkuntzaren bitartez suma daitekeen Euskal arimaren boza entzunaraztea, baina bestalde oso
bidezkoa dirudi zera ere pentsatzea, oinak jadanik eraikia den hizkuntza literarioaren oinarrian
finkatuz, kultoa eta duina izango den mintzaira literario modernoa eraikitzea zuela Lizardik
asmotzat .
"Bafia, oar bati gatxikion : olerkari guren oiek eztira bakar soillean azten, gure Aizkorri zelai lauutsetik
bulartu ez-antzo, beti ditute olerkari zeeagoak aitzindari eta laguntzat" 195 .
2 .5 .2 . Sintaxia: Jatorri ezberdineko materialen arragoa
Sintaxiari eskeiniriko bigarren kapituluan Lizardiren mintzaira poetikoaren iluntasuna edo "azal
gogorra" delakoaz hitzegiten denean lexikoak eta morfo-sintaxiak ez ezik, gehienetan aztertzeke
uzten den joskeraren alorreko zailtasun bereziak aztertu dira atal honetan .
Lizardiren mintzaira poetikoaren sintaxiaren ezaugarri orokorrak laburbilduz, zera esan liteke :
aide batetik, esaldi nagusiak direla ugarienak, eta hauek ere ebaki eta motz jalkitzeko joera nabaria
duela, menpeko esaldiak sarrerazteari eta pilatzeari uko egiten diolarik . Beraz, aide honetatik
argitasuna bilatzen du, irakurlearengana zuzen-zuzenean iristeko zaletasuna du.
195 LIZARDI, X. ; "Olermen-irakite" in Euzkadd 1930-6-1, 5 . or. ; K-L 310 . or.
320