Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

aifia gizontxoa -alegia - ez izaki kilker!"
(ZE 43-44, 135)
B) `Yun baita, betiko
yun, aitaren poza!
Loreak biltzeko
ez izaki gauza!"
(OU 21-24,107)
Lehenengo bi adibide hauetan ikus daitekeenez, jatorrizko maila kolokialean bezala, esaldi
esklamatiboetan agertzen da egitura hau . Beste zenbaitetan, aldiz, esaldi hasieran eta isilaldi batek
mugaturik, [aditz izena+ ki] egiturak eskeiniriko "azalpenak" balore kausal-modala ere izan lezake :
D) "Ego begi izaki ta aizeak garra :
irakin diraki, beroz ez ezik
erleen egoek jo ta naasirik . . ."
(B1 12-15, 155)
Aurki genitzake ordea, hain ezagunak ez eta ezagunak direnik ere zalantzan jar genitzakeen [aditz
izena+ki] egituraren erabilera sintaktikoak :
E) "Badut zalantza zein giro izaki"
(SL 13, 147)
Adibide honetan, esate baterako, "zein giro ote den", beraz, zehar galdera baten zeregina betetzen
ari da . Ikus hurrengo lerrokoa hala dela : "orzaren aala danentz ebaki " .
Lapurteraz, eta niri ezagunak egiten zaizkidan Hondarrabi-Irun inguruko eta Baztango
euskaldunen ahotan entzun ditudan -ki atzizkiaz lagunduriko aditz izenek beste erabilera bat ere
izan lezakete, arestian aipatu den esplikatibo-modal horrezaz gain, hain zuzen ere aditz jokatuetan
aspekto puntukaria duten zenbait aditz forma adierazteko : "Etxera faki naz" = Etxera noa esateko,
edo "Zer, lanean ariki ?" Zer, lanean ari al zara? galdetzeko .
Honetan oinarritu bide zen Lizardi [aditz izena+ki] atzizkiaz zehar galdera egin eta aditz
laguntzailea+eN ezabatuz "badut zalantza zein giro izaki" bezalako bertsoa egiteko .
Azkenik aipatzera goazen -ki atzizkiaren erabilerak aurrekoen arteko bat dirudi, ikusi batera,
hots [aditz izena+ki] moldekoa . Ez da hala ordea .
E) "Il-zaarki, bizi dugun gizona!" (GM 9, 207)
Sail berean sartzeko joera semantikak eragiten digu, guk bai bait dakigu Lizardik esan nahi
duena "aspaldi hila izanik" delakoa dela . Baina, gaia aide batetik baino gehiagotik aztertuta ere, oso
nekeza da Lizardik euskal joskerari eraginiko eraldaketaren bidean honen aurrera joan zenik sinestea .
Esaldia esklamatiboa da, beraz ingurumari egokia [aditz-izena+ki] egituraz esaldi kausalmodaletako
bat emateko . Baina, kasu honetan, -ki atzizkia ezin esan aditz izen bati loturik
dagoenik.
Egitura bitxi honen jatorria besterik dela uste dut . Kasu honetan -Ici atzizkiak aditzondoak
egiteko erabiltzen denean bezalako betebeharra du, Lizardik berak "aberaski" aditzondo berria
sortzeko erabili duen zentzu beraz .
Aditzondo modalen zentzua ematen dio -ki atzizkiak "il zaar" sintagmari . Sintagma honen
jatorria izan daitekeena, berriz, Lizardiren beste olerki batean aurki genezake :
"Ta asi zan biraka berriz
il zaarrei oska negarrez"
292