Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

"Denbora" adierazteko "Aldi" hitza ere erabili du pertsonifikaturik, hors, Orixen hitzetan esanik
mugagabean zentzua orokorturik, eta hasierako hizkia larriz idatzirik .
Baina kasu honetan hitz horren erabilera bera, pertsonifikaturiko euskal "Kronos" horren kidekoa
beharrean, denboraren alderdi abstraktoa adierazi nahi duenez, egoki datorkio Axularren testuan
oinarrituriko "mende"ren adiera hau .
"Mende . 3 .tiempo. Ikhusirik ezen bertzela galdua zoazila, egiten duzu urrikimendu handi batekin
konfesione jeneral bat, zeure mendean egin dituzun falta guztiaz" (AX 3°-187) 171 .
Baina, Axularren aipamen honetan jasoa dugu "mende" hitzaren adiera berezi hau, Etxepareren
bertsoetan ere ageri da:
"Amorosek badaguite vehin bere nahia
Handiago gitençaye berce nahicaria
Eciuqhen behinere bere conplimenduya
Bethi peytu deramate bere mende gucia
Emazte eta guiçon oroc har amore maria
Eta orori vaytequegu berac conplimenduya"
Bide batez aipaturik, bestalde, Etxepareren ahapaldi honetan ditugu bildurik Lizardiren
bertsoetan jasoak dauden "peitu izan" bezalako aditz arkaikoak (Azkuek BNera ote den iradokitzen
du, eta Oihenarteren atsotitzetan eta bertsoetako adibideak aurkezten) edo "peytu deramate"
bezalako egitura sintaktiko arkaikoak.
"Dagigun arraun izotz errira,
zaarren aztarrik danentz begira :
amaika yoan ta bira
egiñik igaz baitira,
eskuan arpoia, soiñean zira!
(EB 50-55, 179)
"Igaz"ek ez du esaldi honetan joan den urtean esan nahi, "antzinako denboretan" baizik . Azkuek
jasoa du, eta Refranes y Sentenciasetik harturiko adibideaz agertu ere :
"Igazko abietan aurten txoririk ez" (Ref. 530) .
Eta Mogelen El doctor Peru Abarcan ere dokumentatzen du :
Lizardik Aldakeri olerkian zentzu honezaz darabil :
172 .
"Igazko txakurra, aurtengoaren urkatzaille" (122-21) .
"Ai aren esku laztankor igaz izana!
lore-orria arantz biur!" (Ald 77-80, 51)
Arkaismo lexikoen bidetik jarraituz, hasiera batean Sabino Aranaren hitz-berrietako baten
tankera hartu arren, Azkuek arkaismotzat ematen duen "galena" hitza agertzen da Ar Uts izeneko
olerkian, "escarmiento" zentzuaz, Azkuek Bizkaiera arkaikoan zuela dioen baloreaz .
Antzerako irudipena sortzen du hurrengo honek :
"Mugak berriro zabaliz' (AZB 95, 195)
171 AZKUE, RM . ; Diccionario vasco-español-francés, II, 29 . or .
172 DECHEPARE, B ; "Amorosen gaztiguya" in Lingua Vasconum Primitiac Edizio Kritikoa, Mensajero, Bilbo, 1979,
44-48 . or.
283