Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

2 .3 . ARKAISMOAK
2.3 .0 . Sarrera
Lizardiren olerkietako zenbait egitura morfosintaktiko bereziren aipamena egitea beharrezko
egiten da, batetik, bereziak direlako hainbat merezi dute, baina oinarrizko arrazoi honezaz gain,
duten zahar kutsuak, arkaismo itxurak Lizardiren olerkigintzaren joera nagusienetako baten
urraspidera garamatza, zalantzarik gabe . Idazle zaharrak aztertu eta sortu nahi zuen mintzairaren
iturri bilakatu zituen ; haien idazlanetan gorde diren euskararen egitura berezi batzuk berreskuratuz
aintzinako euskararen eitea berpiztu eta eite horren arima izpiritua edo mundu-ikuskera erreskatatu
nahi ditu Lizardik.
Idazle zaharrei buruz XX. mendearen bigarren zatian argitaratu diren idazlanei esker, hasi
Lafonen aditzaren azterketatik eta Axular, Sarako Etxeberri eta Etxeparez egin diren azterketa eta
edizio kritikoek, Lizardik egin bide zuen arakaketa eta bereganatze lana antzemateko aukera
eskaintzen dute .
Idazle zaharren idazlanekin harremanetan jartzeko bide honetatik abia arazi gaituzte aide
batetik, Lizardiren lanei buruz garaiko kritikoek emaniko iritziek . Orixek, Labaienek, Aitzolek eta
Markiegik, denek azpimarratu dute Lizardiren mintzaira literarioaren moldaketan euskal idazle
zaharrengandik ikasirikoak izan zuen eragina.
Gaur egungo kritikan inoiz aipatu gabeko puntua den arren, Lizardiren obrari buruzko iritzi
kritikoak argitaratu zituzten lau idazle hauek, Lizardirekiko harreman estuak zituzten, adiskide
zituen, eta beraz, bere iturriak aipatzerakoan lehen eskuko informazioaz baliatu zirela bistan da.
Aintzakotzat hartu beharreko puntua deritzot honi .
Balizko eta urrutiko eragin literarioak baino lehenagokotzat aipatzen dute haren adiskideek, eta,
bestalde, bereziki euskarak hizkuntza zen heinean zuen moldaerak Lizardirentzat euskal arimaren
adierazle zela jakinik arrazoizko dirudi, euskararentzako sortu nahi zuen kanon estetiko kultuaren
iturritzat idazle zahar prestijiodunak hartzea .
Honetan oinarriturik, gehienetan idazle zaharrekin bakarrik erabili ohi den azterketa linguistiko
eta filologikoa egitera jotzea bidezko iruditu zait, Lizardiren obrari hurbiltzeko modu berri eta
aberasgarria delakoan, eta bereziki sortu zen garaian bide hau hartzean iritxi nahi zuen helburuaren
adierazgarri den heinean .
2.3 .1 . Arkaismoak eta kultismoak
Espainolaren lexikografian kultismo deritzaio latinetik gaztelaniaratzean ohizko aldaketa
fonetikoen aldakuntzak jasan ez dituen hitzari eta zehatz- mehatz gaztelania finkatua zelarik
latinetik zuzenean harturiko hitzari edo esamoldeari .
Dámaso Alonsok Luis de Góngoraz 1932an buruturiko La lengua poética de Góngora (I parte)
azterketan zionez, kultismoak ez dute filologoen arreta erakarri "latinetik zuzenean harturikoak"
izanik, fonetika diakronikoaren arrastorik ez dutenez, interes filologikorik gabeak zirelakoan,
horregatik esaten du zaila dela, Góngorak bakarrik erabilitako kultismoen arrastoa jarraitzea 153 .
Hain zuzen ere, berari egotzi zitzaizkion kultismo ia gehienak bere garaikideek eta aurrekoek
erabiliak zituztela frogatzen du Dámaso Alonsok. Dámaso Alonsok Góngoraren berezitasuna
kultismoak hain ugari eta hain sarri erabiltzean kokatzen du .
153 ALONSO, D.; Obras Completar, V, 122- 235. or.
277