Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

asmatu nahirik, baina ez nolakoa izan den deskribatu nahiz . Bertsolarientzat uzten ditu neurtze eta
puntuketa gordetzea :
"Ez diñot ez, kantatzeko neurtitzetan puntua oso kentzekorik . ( . . .), bañan neurtitzak
irakurtzerakoan, askatu bear genuke kate astun ori.( . . .) Guk as¡ dugun bide au ibilten asiko al dira
laister gure ondotik datozenak" 13,
Beraz, Orixek euskal bertsogintza tradizionala nolakoa izan den esan baino gehiago -horri
dagokionez ez bait du ez neurria eta ez errima ukatzen -, badirudi bere ustez euskarari gehien
egokitzen zaiona, "izan behar luke"ena deskribatzen ari dela, hau da, errezitatzeko, goraki esateko
balio duen bertsoak ez duela zertan kontatua eta errimatua izan, aski duelarik erritmo edo higikera
egokiaz horniturik egotea .
Altuna ordea, Orixeren ustez euskal metrikaren arloan erritmoak duen garrantzi horrezaz
baliatzen da bertsogintza herrikoiaren erritmoa definitzerakoan ere . Erritmo honek duen garrantzia
areagoturik, euskal bertsoaren ezaugarri nagusi eta ¡a-¡a muintzat hartua du, puntua eta neurria
bazterturik. Izan ere, oso interesgarriak bait dira Orixeren iritzi hauek Mitxelenak arestian
aipaturiko artikuluan dioenarekin harremanetan jarriz gero :
"Orain eta lehentxeago, Etxeparez geroz, silaba kontua izan da neurkeraren muina, kontaketan
bereizkuntzak aurkitzen badira ere . Lehenago ordea, Erdi Aroko kanta zaharretan esaterako, bertsoak
ez dira berdinak luze-laburrean, neurri jakin baten ingurutsuko badira ere . Itxura ohi baino
engainagarriago gertatzen ez bada, badirudi, gainera, hitz andanek silabek ez ezik, zer ikusirik
badutela antzinako eta are geroko euskal neurkerarekin" 14
1.1 .1 .4. Irakurria iza teko poesiaren metrikaren bila
Ez da ahaztu behar Orixek euskal bertsoan erritmoa osagarririk beharrezkoenatzat jotzen zuenean,
bertso irakurria edo musikatik aske dagoen olerkiarentzat metrika berri baten bila zebilela. Bertso
kontuak izenburuaz Euskaltzaindiaren Bilboko Azkue liburutegian dauden Orixe, Leizaola eta
Zatarainen arteko gutunen artean, Orixek Altuberi 1944-6-2an zuzendurikoan Orixek ez du onartzen
kantarako beharrezko diren neurri eta puntuaketaren beharrik dagoenik errezitatzeko eta ozenki
esateko diren olerkietan . Horiek erabiliz gero, gainera, bertsoa zurruna eta aspergarria bilakatzen
dela deritzo :
13
14
"Neurri ta neurri, euskerarentzat nolako? Aspaldiko erriena ala oraingoena, geron neurririk
asmatzen duguño?
Ta ez dezakegu asmatu ere, bearrik ez! Gure prosodia len-aldiko egoeran baitago (en estado
primitivo) . Griegoaren silabak ez ziran aurren-berri artan ez luzeago ez laburrago ; Izkuntza kaxkartuala,
endakatu-ala, agertu ziran . Gaitz ortaz edo premi ortaz baliatuki (haciendo de la necesidad
virtud), zorioneko bertso ori asmatu zuten, musikaren batez ere, dantzaren babesean . Ez ordea
irakurtzeko! Euskeraz astakeria da bertsoa irakurtzea, euskeraren berekiko doñua galdu gabe ez
baititeke yalki . Ar dezagun estrofarik edo ahapaldirik jatorrena ( . . .) . Lotutxoa gelditzen da, koskatu
egiten da, urgundu egiten da, batetik ; eta bestetik, euskerak duen gorabera-mintzo lasaia (la amplitud
melódica) zurrundu egiten da, beti batera erortzen da. Kantatzerakoan or konpon . Nik ere ortarako
egin ditut, bertsoaren etsai agertu arren . Irakurtzeko etsai, alegia. ( . . .) Nere ustez, bertsoan bearrenik
mintzo-etena edo zesura da. Amaika saio egiña naiz gaztetan gure izketaren gorabeerari nengokiola,
hebertarren paralelismo antzera, euskerarentzat, bertsoren bat asma ote nezan . Alper alperrik . Doñu
biurgune bera edo antzekorik arkitzerik ez nun, erdietan, ondoko bi bertsoetan ere, oinbeste bertso
egifiik ere .
Ibidem, 16-17 . or.
MITXELENA, K ; "Euskal hizkera eta euskal neurkera" in Euskera, XXIII (1977), 721-733 or . ; Euskal Idazlan
Guztiak IV, Literaturaren inguruan I, Elkar, Zarautz, 1988, 93 . or .
1 6 2