Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Beraz, euskal metrikaren ikertzaile nagusiak bat datoz euskal erritmoa etenek zedarritzen dutela
esatean . Honek orokorki balio du euskal neurtizgintza guztirako : Altunak Etxepareren bertsoetan eten
nagusi eta txikien azterketa egin duen moduan, Haritchelharek ere gauza bera frogatu du Etxahuni
dagokionez 41 .
1.4.1.2 `7zketak berez dakarrena bezalako prosodia"
Erritmoa etenetan oinarritzean, ordea, Orixek aipaturikoek baino aurrerago jotzen du, "higikera"
euskal bertso errezitagarriak edo irakurgarriak behar duen ardatz bakarra bilakatzen bait du,
neurkera, silaba kontaketa eta errima bazterturik :
«Nire ustez, bultzaratxo esaten zaion bidemodu ori ez dagokio euskarari (sistema de apoyaduras
en las partes fuertes) ez baitu indar azentu nabarmenik . Niretzat etena aski da neurtitzari heure ariurria
emateko . Izan ere, zer da igikera edo tuntuna? Etenak mugatzen duen mintza-neurrien sailla, neurri ori
oso zurruna ez izanik ere" 42 .
Beraz, nolabait erritmoaren alorrean etenek duten garrantzia euskal metrikaren arloan ikerlari
ibili diren guztiek azpimarkaturikoa da, eta gehienek etenen funtzio erabakitzailea nabarmendu dute .
Orixek etenen araua azken ondorieotaraino eraman du, ordea, euskal olerkiak izan beharko lukeen
irizpide bakarra bilakatzeraino .
Honi dagokionez, Orixe prezeptista bilakatzen zaigu . Etenetan bakarrik finkatzen den
olerkigintza proposatzen du, hain zuzen ere, prosak berak duen erritmoa bakarrik hartuz . Honela,
inguruko erdarek eragin diguten kutsuaz askatu eta euskal hizkuntzari ongienik egokitzen zaion
erritmoa, hitz lauzkoa bezalakoa da egokiena:
"Izkuntza berriekin nahasirik, euskaldunak nekez egiten dugu bertso bat esateko balio dunik (para
recitar), ozenki esateko alegia . Logaedicos esan oi ziotena, batez ere Aeskepiadel-ena ederki
datorkigu" 43 .
1928an emandako "Oraindañoko Euskal-Neurtitzak" hitzaldian 44 , irizpide berberari eusten
zion : higikera ona duen bertsoak ez duela beste ezeren beharrik ; horixe da euskal hizkuntzarentzat,
irakurria izateko euskal olerkiarentzat irizpide bakarra, gainerakoak bazter utzirik. Hona hemen
zortziko nagusiaz diharduelarik, esana :
"Arrese ta Beitiak, Karmelo Etxegaraik eta bizi den Arresek ere, neurri orretan eman digute
bertso ederrik aski . Ez det ukatuko ; bafia neurri ori, an erren, or trinkin, emen oztopo dabillela iduri
zait . Izketak berak dakarrena bezalako mintzorik edo prosodiarík ez da. Beaz, neurtitzetan, izketari
darraikiona edo izketaren ondoagokoa ta ederragoa, gerko-latiñen logaedikos bezela; solaskara edo
izketa-antzekoa. Kantarako berdin da nolanaikoa ere» 45 .
Arestian aipatu dugun Gazteluk, Jose Ignazio Goikoetxeak esaten du "Orixe-ren bizi-berri
laburra" deituriko artikuluan 46 hitzaldi hauetan lagun egin zirela Lizardi eta Orixe, eta ondoren
ikusiko dugunez, erritmoari buruzko iritzietan ere hurbilketa handia gertatu bide zen .
41
42
43
44
45
46
HARITCHELHAR, J . ; Lepoète . . ., 443-444 . or .
ORIXE; "Itzaurrea" in GOIKOETXEA, J .I., "GAZTELU" ; Musika ixilla, 21-22 . or .
Ibidem, 48 . or.
Itzaldiak, VI, 127-168 . or.
Ibidem, 164-165 . or.
in Orixe. Euskaldunak poema eta Olerki guzsiak, Auñamendi, Donostia, 1972 . Anjel Zelaietak "Orixe eta Arana-
Goiriren cragina Lizardirengan" (Jakin, 29, 1983, 28-38 or .) Lizardi eta Orixeren adiskidantza aintzinakoagoa
dela esaten du, 1922ko "Donapaleuko yoan-etonia" deicuriko artikuluan "adiskide min"rzat aipatzen den "Uitzi"
1 84