Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Guda-aurretik berriro olerkigintzara hurbildu arazi zuten bi adiskideen eraginak ez zuen, ordea,
funtsean zuen irizpidea aldatu . Guda-osteko idatzietan arakatuz gero, Orixek erritmoaren garrantzia
azpimarratzen jarraitzen du, errimaren eta neurriaren aspergarritasuna, "monotonia" delakoarengatik,
eta bestalde, euskararen berezko melodiari erromantzeetako erritmoak ez diola onik egiten iruditzen
zaiolako .
Orixek errimari buruz agertzen duena kontrajarriko diegu Lizardiren idatzietan agertzen den
iritziei . Orixek errima edo puntua, olerkariek erabiltzen zuten eran, erabat gaitzesten zuen . Ez zen
hau, ordea, euskal bertsoari ikusten zion akatsa, edozein hizkuntzatan eginiko errimaren akatsa baizik .
Orixeren iritziz, aintzinako klasikoen bertso errimagabeak geroztikako errimadunei erraz gailentzen
zitzaizkien, erritmoaz egiten zuten erabilera magistralarengatik .
Zataraini guda ostean idatziriko gutun batean "Ars Poética" moduko bat bidali zion Orixek,
bertsoari buruzko bere irizpide guztiak bilduz . Guk hemen errimari buruz diharduen zatia bakarrik
jasoko dugu:
«Oifiezko izketa / zaldizko izketa / zein egokiago?
Zaldizkoa dago/aiputan aspaldi/ Homer zarragandik
egun otaraifio./ Bebi bafian erri/ bakoitzak agoa
-edo belarria-/ ez baitu berdiña,/aspaldiko aiek
bertsotan punturik/ etzuten onartzen/Alde egiten zuten
berrizko soñutik/ bai oiñezkotan/ bai zaldizkoetan .
Oraingo orde,/ bi belarri pare/ jantzi-erantziko
au ofiezkorako/ au zaldizkorako/ Oñezko izketan
berrizko sofiutik aldegiten dute/ denik aulenik .
Zertako bi neurri/ Bi belarri- ori/ naiz lau, naiz lau zulo
binaka ixteko/ alper alper dira/ belarri barrena
beti bera baita ./ Geza den esnea/ katillu batetik
bestera aldatuta/ gazi gertatzen al?/ Belarriak ez du
atserik aldatzen .1Goazen gorago ./ Zentzuen gañetik
ezagumena da;/ onek egin beza/ itzen etorria .
ez aldekoz-beste/ Itzak elbarritu/ nai danik esan ez
ez nai dan bezala/nai danez beste esan/damurik askotan .
Ez dut nai neretzat/ olako bertsork"
61 .
Orixek Roman Jacobson-ek arestian aipaturiko artikuluan dioena eta jean Cohenek jasotzen duen
oinarrizko irizpide haren atlrka egiten du, hors, prosak, "oinezko izketa" delakoak paralelismotik
les egiten duen era berean, pocsiak, "zaldizko izketa" delakoak paralelismoa "ardatz" duela bait
diote hauek .
Orixek errima aspergarri eta "geza"tzat jotzen du, eta gainera, erritmoa euskaraz ez estimatzeko
beste arrazoirik ere badu, azentu gabezia . (1944-8 -11 ako gutunean) .
Orixek puntuketari ikusten dion lehen eragozpena edertasunik ez dakarren lotura dela da,
estuasunak esan nahi ez duena esanarazten dio olerkariari :
"Itzak elbarritu/ nai danik esan ez/ ez nai dan bezala/
nai danez beste esan/ damurik askotan . . ."62 .
61 ORIXE ; Zataraini gutuna, 1944-6-2 .
62 Ibidem.
1 93