Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

2.4.3.3. Lokailurik gabeko erlatibozkoak
Aurreko ataletako erlatibozkoen berezitasun sintaktikoa lekuz aldatzeko askatasuna bazen, batez
ere ondokoaren segidan kokatu ahal izateko askatasuna bazen, izenburu honetan bildu ditugun
erlatibozkoen ezaugarri nagusia laburtasuna da, aditza jokatu gabe egoteaz gain, gehienetan aspektu
burutua duen partizipioa da menpeko esaldiaren aditza, baina inolako atzizkirik gabe eransten zaio
ondokoari .
Grafiari dagokionez, azpimarragarria da menpeko esaldiaren aditz jokatu-gabea eta "ondokoa"
den izenaren artean gidoia idazten duela Lizardik, hitz elkartuetan ohi duen moduan .
Hegoaldeko euskalkietan ohizko diren -talco edo -riko lokailuak ezabaturik edo hobeki esanik,
horien beharrik gabe adierazten dure Ifarraldeko euskalkiek, eta beraz lapurtar klasikoak ere bai,
menpeko esaldiaren eta izenaren arteko harremana .
Idatziz adierazteko moduak [erlatibozkoek + izenondoak] Izen Sintagma beraren zati, kontzeptu
bakar bat osatzen dutela azpimarratzen du .
Lizardik ezagutu zezakeen Orixeren hitzaldi batean 1921-9-4/8an Durangoko Euskal Egunetan
irakurritako "Eusko Olerki Neurritzaz" izenekoan, Lizardiren lanetan garapen zabala izaniko egitura
honezaz hitzegiten du, berak ere hitz elkarketaren alorrekotzat jotzen duelarik .
Orixe, berez, "neurtitz" hitz-berria ongi sortua ote dagoen argitzen ari da:
"Itz-neurtu euskera balin bada, baita neurtitza ere. Euskeran itzek askatuta dauden tokigarreneen
erauntsitzen badire, au da, izketa neurrigabekoan itzek aurreen edo amen balinbazeuden tayu ortan
bertan uzten badire, ederki yosirik daude. Egii da bai, itz neurtu esateko, neurtuu itz ez dugula esaten
neurri-ez-izketan ; baño oartu, neurtu-itz au, neurtutako itz en laburkera dela : geroz neurtutako itza,
neurtu-itza, neurtitza . Gaur ere Lapurdin esaten dute :"txakurrak il erbia yan dut", txakurrak ildako
erbia, edo txakurrak il zun erbia yan dut, esan ordez. Lapurdiko ta Zuberoko liburuetan ugari arkituko
dituzue esaera oriek : ona batzuk : "Daniel Profetek aipatu denborak (Sain Bizitz. Joanategi I ,415
orr) . . . [] Ola bada talco ori laburtzen da, ta ez dira itzek tokialdatzen 190
A) "ostobakandu-sasian kabi bat urratua . . ."
(BiL 21, 141)
Honela, "Ostoak bakandu zaizkion sasia" eta "ostobakandu-sasiak" trinkotasun ezberdintasunaz
gain, semantika aldetik ere "zuaitz etzana" bezalako sintagmek baino batasun maila handiagoa du,
Izenak eta izenondoak duten elkartasun maila baino areagokoa lortzen du .
Horregatik honelako moldea erabiltzean, lokailurik gabeko erlatibozko hauek erabiltzen
dituenean, Lizardik gehienetan osagarri gutxiz osaturiko menpeko esaldiak kateatzen ditu lokailurik
gabe :
B) "Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza"
(BI 49, 159)
Bi osagarriz osaturiko menpekoak dira ugarienak, honelakoen artean, gehienetan nork eta aditz
jokatu-gabeaz osaturikoak:
D) "yoan-elurte gaitzaren
ondarrak nabari"
(BiL 27-28, 143)
E) "ai, nik aal-banezaik, nik aal (eztiago
190 ORIXE; "Eusko Olerki Neurritzaz" in Lenengo Eutkal Egunetako Itzaldiak, Bilbo, 1922, 48 . or .
299