Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

joaten da, eta melodia eta doinu ezberdinetara egokituz joan ahala, "apparence d'annisosylabisme"
izatera heldu da 7 .
1 .1.1 .3. Eten erritmikoaren garrantzia
Haritchelharek finkatua utzi duen euskal metrikaren silabismoaren irizpideaz ihardun du
berriagoki metrikari buruz Patxi Altunak, La versificación de Dechepare izeneko tesian 8 .
"El metro y el ritmo acentual" deritzan atalean, euskal metrikaz eman diren teoria ezberdinen
eta garrantzitsuenen laburpen eta kritika egiten du. Han daude jasoak olerkari ez ezik, metrikaren
arloan teoriko ere izan ziren Oihenarte, Arana-Goiri, Lekuonaren eta Orixeren teoriak, teoriko huts
izan zen Leizaolarenarekin batera .
Zehatz-mehatz jorraturik agertzen dira Patxi Altunaren tesiaren atal honetan euskal metrikaren
oinarrizko unitateari buruzko teoriak eta euskal neurkerak izan behar lituzkeen arauei buruz idatzi
dutenen berri .
Han esanikoa erreferentziatzat harturik beraz, Orixeren teoria jotzen du baliotsuenatzat . Patxi
Altunaren iritziz, euskal metrikaren funtsa ez bait da silaba, ez azentua, erritmoa baizik . Bere teoriak
erritmoan oinarritu izan dituztenak Lekuona eta Orixe izan dira . Lehenengoari buruz ordea,
Haritchelharen iritzi berekoa da, garrantzi guttiko gora-behera batzu aide batera utzirik 9 .
Patxi Altunak hobesten duen Orixeren iritzia Gaztelu poetaren Musika ixilla 10 deituriko obrar¡
eginiko hitzaurrean agertzen da formulaturik, eta teoria haren inguruan Manuel Lekuonak "Orixeren
metrika" deituriko artikulua eskaini zion Orixeri Omenaldi delakoan 11 . Beraz, gu ere formulapen
hari ohartuko gatzaizkio .
Gazteluren Musika ixillaren hitzaurrean Orixek puntua edo errima eta neurria ez direla beharrezko
diosku, etenen bidez ongi markaturiko erritmoa edo "higikera" aski bait da "neurtitzari bere ariurria
emateko " .
"Niretzat etena aski da neurtitzari bere ariurria emateko . Izan ere, zer da igikera edo ttunttuna?
Etenak mugatzen duen mintza-neurrien sailla, neurri ori oso zurruna ez izanik ere . Izketa neurrigabean
ere, asierako azentua emaiten dugu beti, azken silaban ordea, berez du euskerak mintzo borobilagoa ,
ta ez du eskatzen indarrik eman dakion . Au aski da nire aburuz . Ongi auteman zuen Kikeron-ek
"etengabean ez dagoela tuntunik, eta norbaitek beiñere etengabeko arnasa balu, itsusi leukela atergabe
mintzatzea" . Beraz, tuntunak etena du doarik bearrena . ( . . .)
Izkuntza berriekin naasirik, euskaldunak nekez egiten degu bertso bat esateko balio dunik (para
recitar), ozenki esateko, alegia" 12.
Orixeren hitz hauetan antzeman daitekenez, eta 1943-44 urteetan Altube eta Zatarain jaunei
eginiko gutunetan argi agertzen denez, errezitatzeko, ozenki esateko, irakurtzeko balio duen
olerkigintza eta metrika euskaldun baten bila dabil bera, euskarari ongi egokituko zaion erritmoa
7
8
9
Ibidem, 415-417. or.
ALTUNA, P . ; La versificación de Dechepare, Mensajero, Bilbo, 1979 .
"No son las sílabas la unidad métrica del verso vasco, como opinaba Arana-Goiri, y como consecuencia de ello,
sílaba más o menos el verso no se altera ni se quiebra, aunque hemos de añadir que las cláusulas positivas que
complementan y justifican en Lekuona estas dos negativas no son de nuestro agrado ; a saber, que sean los pies
métricos la unidad métrica, y que el verso sea igual sílaba mas o menos, siempre que el número de los pies sea el
mismo . ( .. .)
Lekuona a nuestro parecer se deja llevar por el argumento musical de las melodías. . ." Ibidem, 99 . or .
GOIKOETXEA, J .I., "GAZTELU"; Musika Ixilla, Auñamendi, Donostia, 1963 .
LEKUONA, M . ; "Orixeren metrika" in ORIXE ; Omenaldi, Izarra, Donostia, 1965, 210 . or .
ORIXE; "Itzaurrea" in GOIKOETXEA, J .I."GAZTELU" Musika ixilla, Auñamendi, Donostia, 1963, 48 . or.
1 6 1