Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

0 .
SARRERA ERANSKINETAKO DOKUMENTAZIOAZ
Xabier Lizardiren biografía pertsonala eta poetikoa, nahiz bere garaikide izan ziren olerkarien
belaunaldiko beste askorena behar bezala ezagutu ahal izateko eragozpenak ugariak izan dira .
Alde batetik, gerrate zibilaren eraginak eta haren ondoriozko zentsuraren izuak errotik altxa ditu
literatura azterlearentzat behar beharrezkoak diren baliabideak, hala nola, idazleen eskuizkribuak,
liburutegiak, ikasketa agiriak, etabar; horietako asko, izkutatu beharraren beharrez, sakabanatuak izan
ziren gerra hasierako zalapartan . Senitartekoek eta adiskideek jasorikoak aide batera utzita,
gainerakoak atzerrian hondatu dira behin betiko .
Lehen zailtasuna denboraren joana bera da, Jose María Agirre "Xabier Lizardi" eta bere
belaunaldiko zenbait idazleren kasuan, guda has¡ aurretik hila izana, orain berrogei eta hamazortzi
urte eta bere lankide eta adiskide gertukoenak izan zirenak gudaldian erahilak izana dira lehen
eragozpenak; bestetik, gerra garaian eta gerraostean haien lanek eta jabegoek izan zituzten konnotazio
politikoak zirela eta, dokumentu gehienak ostendu eta are suntsitzea ekarri zituen .
Gutun, eskuizkribu eta bestelako dokumentu pertsonalez gain, argitarazi zituzten liburu, eta
aldizkarietako artikuluen testigantza ere aipagarria dugu . Horiek ere, ordea, oso sakabanaturik izan
ditu azterzeak duela oso gutxirarte ; nekagarria egiten zen haien idazlanen bilketa lana egiteke bait
zegoen hein handi batean, eta egina dagoen kasu urrietan ere bilduma hori aztertzeke bait dago
eskuarki.
Zailtasun hauek gainditzearren osatu nuen Xabier Lizardiren kazetari-lanak izeneko artikulu
bilduma .
Azken hamarkada honetan Lauaxetaren egunkarietako idazlan zenbait eta Aitzolen egunkarietako
artikuluen bilduma egin eta argitaratu izanak berregituratzeko bidean jarri du euskal literaturaren epe
garrantzitsu hori, eta ni abiatu nintzenean baino dokumentaketa aukera ugariagoak eskuratu zaizkio
gaur egungo azterleari .
Berriki, aldiz, Orixeren Idazlan Guztien argitaralpena burutu da azkenik, ikerlariari lehen
mailako aztergaia eskuratu zaiolarik, ene ustez egiteke dagoen haren ideia literarioen nondik-norakoa
finkatzeko .
Bada ordea, Lizardiren kasuan, beste dokumentazio iturri bat, hil berria zelarik jadanik
Aitzolek, 1933ko Yakintza aldizkariaren hirugarren alean "El poeta Xabier de Lizardi" izeneko
artikuluan aipatu zuena :
«Su nutrida correspondencia, clasificada en varias carpetas con el nombre de "Eskutitzak ", es una
documentación inapreciable para esta época del renacimiento euskaldun . Y casi todas esas cartas, las
por el escritas y recibidas, están en su casi totalidad redactadas en euskera" 1 .
Hau da Lizardiren dokumentazio personal horri buruz, jasoa dagoen lehen aipamena eta noten
eskuetan geratua ote zen galderak erantzunik ez du. Jokin Zaitegik 2 , seguraski Aitzolek aipaturiko
gutunen artean zeuden zenbait gutun personal argitaratu zituen, ordea, 1956ean, inolako sarrera
oharrik gabe eta honako izenburu honen pean : "Lizardi eta Larreko ziranek elkarri egin-gutunak ",
Fermin Irigarai "Larreko" eta Lizardik 1929ko urritik hasita, 1930eko abuzturarte elkarri bidaliriko
zenbait eskutitz eman zituen ezagutzera .
Lizardik garai horretan buruan zerabilen Euskal Egunkaria sortzeko languntzaile gisa deitu zuen
Larreko, aldi berean, urte horretan zehar Euskaltzaleak erakundea egiten ari ziren lanen berri ematen
ziolarik .
1
2
"AITZOL"; "El poeta Jose Maria Agirre 'Xabier de Lizardi ' in Yakintza, 1933, III, 163-177. or. Ikus Aitzol.
Idazlan guztiak. Literaturaren inguruan, III, 137 . or.
Euzko Gogoa, 1956 (llbeltza-Otsaila), 94-99 . or.
3 5 5