Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Aren gerizak erri-baratzak
ezin-ilkor egin ditu ."
(AZB 95-100, 197)
Honen gisakoak ditugu, esate baterako beste hitz-elkartu hauek ere :
"Gezal mugagabez bide-ginyoazen :
bizitza-itsaso otxan barca
goiz-eguzkiaren txinpartez ernea!"
(GM 34-35, 209)
"Gazte otoi luzeetan asi baiño leen
xerbelduxe bait zegon maite-ardoarren
iraulka zebiltzian bazter orotara
begi yakinbearrak, orlen gogara"
(MB 49-52, 283)
Hitz-elkartu hauen egituraren oinarrian [A den B] formula dugu, euskal hitz-elkartu aski arrunten
eskema dena bestalde, "Ama lurra" eredua hartuz "Atributuzko AB izen-elkarteak" izenez ezagutzen
direnak dira eta definizioz bigarren hitza da esanahiaren zama daramana . Lehenak, berriz,
izenondoaren balioa hartzen du. Honen kidekoak genituzke, Hitz elkaketa 3ren arabera : Aita
Jaungoiko, Atso andre, dorre-etxe, otso-zakur, etabar .
Lizardik berak "Andre Lurra"z hitzegiten du Ondargorriren 13 . bertsoan, eta kasu honetan "Ama
Lurra"ren eskema berari jarraituz. Naturaren elementuak eta maila sinbolikoa elkartuz sorturiko
"erri-baratta" eta "oroipen-txoriek" egitura beraren ondorio dirudite .
Honela, Lizardik joera guztiz pertsonalari atxikiz, naturaz euskal gizonak izaniko ikuskerarekin
eta ikuskera hori linguistikoki adierazteko adierazbidearekin egiten du bat, "ilargi amandrea"
ospetsua eta ezagunaren bidetik sortuak dira "Negu agurea" .
Honelako hitz-elkartuak ez dira bereziki arruntak Lizardiren olerkigintzan, baina haren
metaforen joerarik azpimarragarrienetako baten adierazbide direnez, merezi du haien
originalelitatea azpimarratzea, aldi berean euskal pentsakeraren bideari ohartuki atxikirik harturikoa
denez .
Beraz, Lizardik hitz-elkartu hauen bidez, euskaraz ohizkoa den bide morfologikoa darabil, hain
zuzen ere, euskal pentsamentu naturalean dagoen ikuskeraren adierazbide den [A den B] egituraz
baliatuz . Honela, metaforaren ulergarritasuna ziurtatzearekin batean, espresioaren alorrean metafora
bera ahuldu gabe, maila erreala eta sinbolikoaren arteko harremanak argitu egiten du metaforaren
irudiaren indarra . Espresio aldetik ahuldu egin beharrean, metaforan bilbaturiko edo mamituriko
kontzeptu berri bat sortzen du. Ikusi ditugun hitz-elkarketa motetan Lizardik duen joera
metaforizantearen adierazpide egokiak bilakatzen direla ikus daitezke .
2.1 .1.6 Izen sintagma osatzen duten Izen+Izenondo egitura trinkoez osaturiko hitz elkartuak, esate
baterako, tresna egoki zaizkio izen eta izenondo berriak sortzeko :
aur begi-argi anitz (EB 35, 177)
morroi mantal-zuriak (PT 30, 99)
azalez, soin-arrea (PT 40, 99)
auts-irakin/ antzean (XE 59, 67)
ega-baldar baitabil txoria ((Ag 16, 113)
244