Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

1925ekotzat dataturik eta Biotz-begietan liburuan agerturiko bertsioa eta Argia aldizkarian
argitaratu zuenaren artean, hain zuzen ere, leloa osatzen duen ahapalditxo honetan aldakuntza zenbait
egin zituen, errepikapenaren balore erritmikoari eragiten diotenak .
Lehen bertsioan ez da jaiotzedunak/ belenzaleak/ gabon-zaleak aldaketa-mailaketa ematen,
hiruetan "Jaiotz-zaleak" jartzen du, beraz, leloaren barruko aldaketa bakarra laugarren lerroan zegoen
hasierako bertsioan : "begirunez/ sari-ustez/ ezin-etsiz"en bidez intentsitatean lortzen duen goranzko
mailaketa, alegia .
Berez, ez da esanahiaren aldetik aldaketarik gertatzen bertsio batetik bestera, baina intentsitatea
irabazi du bigarren bertsioan . Begirunez hasirikoek saria espero dutela adierazten dute eta azkenean
insistentzia gogorraren ondoren, "ezin-etsia" dutela esaten dure.
Jaiotzatik Belenera eta handik Gabonera berriz zabalagotze eta orokortze bilakaera gertatzen
dela esan daiteke eta, beraz, Lizardik leloa errepikapen hutsaren efektu musikalaz baliatuz, efektu
adierazkorragoetara, espresiboagoetara bideratzen da, Biotzean min duten lortzen duen maisutasuna
lortzeraino . Xabiertxoren eriotzaren bi bertsioek bilakabide, teknikez baliatze eta trebatze bide
horren erakusgarri bilakatzen dira .
D) Errepikapenen artean tankera berezia duten hirugarren sail bateko adibideak bihurkia deitu
ohi direnak dira.
Bihurkia deitzen den baliabide hau, funtsean errepikatze bat litzateke, "ritornello" gisako bat,
esaera bera birresatea . Errepikatze hau askotan juntagailu baten laguntzaz egiten da. Juan Mari
Lekuonak Ahozko Euskal Literatura 83 hiru bihurki egitura aurkezten dizkigu "Santa Klararen koplak"
aztertuz :
1 .- Aurreko koplaren azkenengo bertso-errenka hurrengo koplaren lehenengo errenkan errepikatuz .
Esaterako, ahapaldiaren amaieran "urre gorrizko bizarra" esaldiaz amaitu delarik, hurrengo kopla
"urre gorrizko bizarra eta . . ." hasiz .
2 .- Kopla baten barruan, bigarren bertso errenka hirugarrenean errepikatuz :
"Amazazpi urtetan
moja sartu ziñan
moja sartuta bere
kiara izan ziñan ."
3 .- Kopla berberaren barruan lehenengo bertso errenka hirugarrenean errepikatzea :
"Ogi bakar batekin
zitun janaritu
ogi bakar batekin
erdia gelditu ."
Bihurkiek literatura aldetik duten zeregina ikusteko alderdi bat baino gehiago azpimarratu
beharko genituzke . Lehenengo errepikatze-modua kopla baten bukaerarekin bestea hastea,
oroitzapenari laguntzeko bidea izan daiteke . Ahoz erromantzea abesten duenaren lagungarri .
Koplaren barnera sartu denean, berriz, bihurkiak enfasi bat, kontraste bat, garrantzizko idearen batedo
markatzeko balio du".
Esan daiteke, noski, bihurkiak joskera-indarra ere baduela . Perpausa konposatuen esanahia
indartzen duela esan dezakegu juntagailuaren garrantzia adieraziz . Galdetuz errepikatzen denean,
galderazko aditza elipsi eran joan ohi da, galderaren garrantzia azpimarratuz .
83 LEKUONA, J.M . ; Ahozzko Euskal Literatura, Erein, Donostia, 1982, 86-87. or .
2 14