Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

Zehatz-mehatz deskribatzen du irizpide honetatik urruntzen hasten diren korronteen bilakabidea .
Aurrenik erromantikoak, eta XX mendearen hasieran sinbolistak dira errimaren bertso amaieran
bertan, olerkariak etenik handiena kokatu ohi duen unean, klasikoek ezin banatuzkotzat joko
zituzketen sintagmak ezartzen hasiko direnak. Honela, errima egiteko hitz gisa, preposizioak,
konjuntzioak edo lokailuak berak erabiltzen hasi ziren lehen aldiz .
Jean Cohenek (66 or .) adibidetzat aipatzen duen Paul Verlaineren olerki baten zatian artikulua
bera errima egiteko erabilia ikus daiteke . Prosazko esaldiaren egitura eta ordena batere behartu gabe,
musikalitatea, erritmoa, sonoritatearen zerbitzuan dauden hitzen bitartezko errimak leuntasun berezia
ematen dio olerkiari :
"Et je m'en vais
Au vent mauvais
Qui m'emporte
De ça de là
Pareil a la
Feuille morte"
Modernisten artean musikalitatea eta erritmoa delarik nagusi, bertsoaren "soinuak" halako
garrantzi handia du, eta erritmoa bere ezaugarri nekagarri eta konbentzionalez arindu nahi da .
Verlainek zioen moduan, bertsoa astun zezakeenaz arindu behar zen, musikalitatea beste era batera
lortu, bestelako baliabide sujerenteagoak bilatzen dira Sinbolismoaren edo Modernismoaren
garaian .
Errima eta neurri finkoak eta etenaldi guztiz finkoek eman lezaketen erritmo ohizkoa
bazterturik, aliterazioez, errepikapenez, ahapaldi asmatu-berriez, etabarrez lortu nahi da musika
berria, arinagoa, sujerentea .
Sinbolisten arrean, "aldaketa"ren sentsazioa sujeritzeak, Carlos Bousoñok 76 Teoría de la expresión
poétican azaltzen duenaren arabera, garrantzia handia izan zuen .
Lizardiri dagokionez berriz, erritmoaren arloan esana dugu ez dela bereziki errima ugari, aberats
eta kontsonanteak egin zalea, nahiago duela errima ona eta bakana, aliterazioez, bertso barruko
homofoniez lagundurik .
Errepikapenek, anaforek, bihurki, eta korrelazioek beren adieraz-indar guztiaz janzten ditu haren
olerkiei egokien dohakien erritmo musikala emanez, Lizardik bere artikuluetan zehar adierazia bait
du gaztelaniazkoa bezalako erritmo azentual zurrunak ez diola euskal olerkigintzari mesederik
egiten, eta bestelako erritmoa aurkitzen saitu beharra dagoela euskal bertso idatzirako .
Sabino Aranaren olerkigintzaz diharduelarik "Sabino Poeta" artikuluan, berriro ere Orixek
gogorki planteaturiko euskal metrikaren astuntasunaren gala hartzen du berriro, ordurako -1931koa
dugu artikulu hau-, euskal olerkigintzak hartu behar duen bideari buruz irizpide garbia eta finkatua
duela adierazten duelarik :
"Podrían hacerse algunas consideraciones en punto a la materialidad métrica del ropaje, ajustado
y severo, que a las concepciones poéticas dió Arana-Goiri . Nos limitaremos a decir que, por su
natural, tiende a la independencia, a la creación y combinación de metros que agraden a su oído, sin
curarse de moldes consagrados por el exiguo caudal de nuestra anterior poesía .
Mucho se discute acerca del metro vasco y sobre la manera y posibilidad de recitar vascamente el
verso vasco. Todo eso lo trae nuestra intensa castellanización, que nos lleva a dar al verso euskérico un
ritmo monótono y trotarte, arbitrario en relación con la entonación con que las mismas palabras serían
pronunciadas en el lenguaje corriente . Eso es abusivo . No semejante libertad exista en el verso de
ningún idioma, excepto al cantarlo .
76 BOUSOÑO, C.; Teoría de la impresión estética, Gredos, Madrid, 1976, 473-480 . or.
206