Lizardiren poetika pizkundearen ingurumariaren argitan - Euskara

ageri . Gaiari ongienik egokitzen zaion ahapaldia erabiltzean eta sarritan propio hartarako sortzean
erritmo egoki bar¡ heltzen dio eta eskura dituen baliapideez idarokitzen du maisutasunez.
Banan-banan aztertuko ditugu osagarri erritmiko hauek ondoko orrialdeetan, baina aidez aurretik
oharru beharko dugu Lizardik ez duela erritmo nabarmenegia sortzea bilatzen . Erritmo nabarien
zurruntasuna hautsi nahi du eta barietatea izango da neurri, ahapaldi, erritmo eta ahal duen elementuen
konbinaketaz bilatuko duen efektua; erritmo nabari eta "trotoia ", erritmo markatuegiak sortuko
lukeena ez du gogoko . Horregatik, ondoren aipatuko ditugun baliapide erritmikoak ez dira banaka
harturik ugaritasun eta garrantzia handiegikoak .
Guztiak batera harturik, ordea, olerkiaren "ereskitasunari ", musikalitateari erantsi dioten erritmo
guztiz zainduaz ohartu behar da, kasuan kasuan . Horixe da Lizardiren bertsoek bilatzen duten plazer
estetikoa, esanahia atxikitzetik datorkeen plazer intelektuala eragotziko ez duen eta belarriari
atseginen izango zaion olerkia egitea .
Hiru alorretan bereiziko dugu erritmoari buruzko azterketa : Lehenengo biak bertso-lerro
amaierako etenari dagozkio, errimak hots-berdintasunari, zangalatrauak, aldiz, berdintasun
sintaktikoaren hausketari . Hirugarrena aldiz, bertso-lerro, ahapaldi nahiz olerki barruko elementu
fonikoen hoskidetasunari dagokio .
1 .4 .3 . Errima
1 .4 .4 . Zangalatrauak
1 .4 .5 . Beste zenbait baliapide erritmiko
1 .4 .3 . Lizardiren errimari buruzko ideiak eta praktika
1.4.3 .0. Sarrera
Lizardi kokatzen den mende hasierako garai honetan bertsoak beti neurria eta errima behar
ditueneko printzipioa oso eztabidatua izan zen, aide batetik, bertso librearen edertasun zaila
azpimarratzen da, eta bestetik erritmoaren benetako poetikotasuna goraipatzen da errima baliapide
erritmiko gisa gutxiesten delarik .
Euskal Herrian ere joerak berdintsuak dira, arau metriko zehatzak eman zituen Sabin Arana-
Goirik bertso librea erabili zuen batipat, eta Euskal Herrian metrikaren arloan jakintsuenetarik zen
Orixek behin eta berriro azpimarratu zuen bertso idatzi eta errezitatuan neurkera eta errima ohizkoek
bere ustez zuten meritu eskasa.
Errima, definizioz fonema edo fonema multzoen errepikapenean oinarriturik dagoela esaten den
arren, hotsaren aldetik, fonetikaren aldetik bakarrik hartzea okerra litzateke, errimak hoskide diren
hitzen arteko harreman semantikoa ere aintzakotzat hartu behar bait du.
Roman Jacobsonek Lingüística y poética 4 9 deritzan hitzaldian bi errima mota bereizten ditu, bata
atzizki eratorleen edo deklinabide atzizkien bidez egiten direnak, hau da "homotelenton" deitzen
duena egiten dutenak, eta bestea, errimaren bidez batzen diren hitzak gramatika kategoria berekoak
ala ezberdinekoak diren .
Jacobsonek dioenez, errimari buruz bi hauek duren ikuskera ezberdina da, eta orokorrean errima
gramatikalaren aide ala ez, atzizkien bidez eginikoaren aide ala aurka egotean datza arazoa .
49 JACOBSON, R ; Lingüimca y poética, Cátedra, Madrid, 1981 .
1 86